یکی از مهم‌ترین وسایل برقراری ارتباط بین افراد، زبان و متون نوشتاری است. اگر بخواهیم رابطه‌ای سریع و خوب بین افراد مکان‌ها، سایت‌ها و… ایجاد شود باید به موارد زیادی توجه کنیم که یکی از آن‌ها تایپوگرافی و انتخاب فونت مناسب است. در واقع طراحان با انتخاب فونت مناسب کمک می‌کنند تا کاربران راحت‌تر به اهداف خود برسند و سردرگم و خسته نشوند. در این پست قصد داریم مسیر طراحی نماد ریال و تومان را که توسط رضا بختیاری فرد و مهدی ارشادی طی شده است را بررسی کنیم. با پروژه روز از روزنگ همراه باشید.
ریشه واژه ریال و تومان
ریشه‌ی ریال از واژه‌ی اسپانیایی و پرتغالی Real به معنی شاهی وارد ایران شد و تومان به معنای ده هزار، در زمان حکومت ایلخانان بر ایران رواج یافت.
استفاده از این دو واحد پولی همچنان رایج است. در دهه‌های اخیر اما اقبال عمومی برای استفاده از تومان بیش از ریال بوده است. برخی از اشتباهات بانکی هم به‌خاطر همین دوگانگی رخ می‌دهد.
متأسفانه تا امروز هیچ علامت و نماد مشخصی مثل دلار، یورو، پوند و… برای ریال و تومان در نظر گرفته نشده است. ارائه‌ی یک نشان قراردادی برای این دو می‌تواند برخی از این قبیل مشکلات را رفع کند. هر چند این اقدام نیازمند گذر زمان و پذیرش حداکثری از سوی جامعه است.
شکل گیری ایده‌ی طراحی نماد برای ریال و تومان
پروژه‌ی طراحی فونت برای بانک آینده به عنوان بنگاهی که به طور مستقیم با پول سر و کار دارد موقعیت مناسبی را ایجاد کرد تا طراحان به‌طور کامل درباره‌ی این مسئله بیاندیشند و پیشنهاد طراحی عبارت و نماد ریال و تومان را به بانک ارائه دهند.
این پروژه در سال 1399 به بختیاری فرد و ارشادی سپرده شده بود و در پروژه مذکور بانک آینده تصمیم گرفت قلمی اختصاصی با ویژگی‌های منحصر به فرد و کاربردی برای استفاده در تبلیغات، اوراق و اسناد اداری و فضای مجازی برای خود داشته باشد.
با بررسی نمونه‌های موجود و همچنین جست‌وجو در دست‌نوشته‌های پرکاربرد مانند چک‌ها، فیش‌های واریز و برداشت و فاکتورهای دستی طراحان به این نتیجه رسیدند که یک نماد موفق چنین ویژگی‌هایی دارد:
- کاملاً ساده و بدون پیچیدگی است.
- برای اکثر افراد قابل فهم و تمایز است.
- عموم افراد می‌توانند آن را آسان و سریع بنویسند.
- ضمن تمایز از حروف و اعداد، با آن‌ها هم‌آهنگ است.
- قابل توسعه در سبک‌های نوشتاری گوناگون است.
- ضمن حفظ ساختار، تغییر پذیر و پیشرونده است.
- دارای اصالت و برگرفته از فرهنگ عامه‌ی مردم است.
تندنویسی و تاثیر آن در شکل گیری نمادها
عبارت‌های کم‌کاربرد ممکن است هنگام تندنویسی خواندن را دچار مشکل کنند؛ اما واژه‌های ریال و تومان در سریع‌ترین حالت نوشتن نیز همچنان با وضوح بالایی خوانده می‌شود. خواننده بنابر عادت و به دلیل تکرار زیاد، این دو واژه را براساس تصویری که در ذهن از پیش ساخته است می‌بیند و به تشخیص تک‌تک حروف در کنار هم نیاز ندارد.
با توجه به این موضوع طراحان تلاش کردند از دست‌نوشته‌ها و اسنادی که به‌طور روزمره تولید می‌شوند استفاده کنند؛ چرا که معمولاً آنچه در بستر جامعه رخ می‌دهد مسیری قابل قبول و آزموده‌شده است.
ساختار حروف هنگام تندنویسی کمی تغییر می‌کند. در حالت عادی حروف از یکدیگر جدا هستند اما در تندنویسی این حروف به‌هم متصل شده و صورتی جدید اما همچنان قابل فهم را ارائه می‌دهند.
برای طراحی این مجموعه رضا بختیاری فرد و مهدی ارشادی تحقیق زیادی انجام دادند و در این بین متوجه شدند که متصل‌نویسی در خط‌های گوناگونی از جمله شکسته‌نستعلیق و تعلیق به‌وضوح قابل رؤیت است و در گذشته از تندنویسی و متصل‌نویسی حروف زیاد استفاده می‌شده است. بنابراین با پیشینه‌ی نوشتاری ما هم‌خوانی کامل دارد. عدد صفر در دست‌خط‌ها به‌صورت توپُر، توخالی و گاهی به‌شکل یک خط مستقیم که بیانگر سه صفر است نوشته می‌شود.
اکثر افرادی که سریع می‌نویسند صفر را به‌شکل خطی کوتاه و مورب شبیه به کسره‌ای برعکس ترسیم می‌کنند. پس صفر توپُر یا به بیان دقیق‌تر خط موربِ کوتاه، نشان‌دهنده‌ی تندنویسی و صفر توخالی از نوشتن با تأخیر و حوصله خبر می‌دهد. بنابراین در طراحی نماد تومان برای نمایش نقطه‌های حرف ت از صفر توپُر الگو گرفتند تا هنگام تندنویسی نوشتن آن آسان‌تر باشد.
تندنویسی عبارت ریال شکلی به‌هم پیوسته از حروف تشکیل‌دهنده‌اش را نمایش می‌دهد. حرف الف از قسمت بالا به حرف ل می چسبد و ادامه پیدا می کند. ضمن ایجاد این اتصال، بخش انتهایی حرف ل را برای ساده‌سازی و با حفظ خوانایی حذف کردند تا به شکلی منسجم و آسان‌تر برای نوشتن برسند.
طراحی و بازآفرینی
بختیاری فرد و ارشادی می‌گویند: نمونه‌های متعددی برای ریال و تومان طراحی شد که از میان آن‌ها با توجه به ویژگی‌هایی که در نظر داشتیم گزینه‌های کاراتر را انتخاب کردیم. برایمان مهم بود آنچه ارائه می‌شود ساده و قابل اجرا باشد. بنابراین از میان اتودها به ساختارهای ساده و قابل قبول رسیدیم و روی آن متمرکز شدیم.
شکل گیری نماد ریال و تومان
طراحان برای نماد ریال از فرم ساده‌ی این کلمه استغاده کردند. در این فرم جدید نقطه‌ها حذف شده‌اند. همچنین نماد تومان برگرفته از حرف «ت» و فرم «ن» در عبارت تومان است. حرف «ن» در خطوطی مثل دیوانی به شکل دایره‌ای بسته نیز نوشته می‌شود. برای تمایز و تشخیص آنی این دو نماد از یکدیگر، «تومان» را به صورت دایره طراحی کردند که از طرفی تداعی کننده شکل سکه نیز هست.
برای اطمینان از این‌که نمادها توسعه‌پذیر و برای فونت‌هایی با سبک‌های مختلف قابل استفاده هستند، طراحان تلاش کردند این نمادها را برای چند فونت دیگر طراحی کنند. پس از اتمام کار بختیاری فرد و ارشادی تصمیم گرفتند این نمادها را در محصولات مختلف جایگزین کنند تا در موقعیت‌های واقعی تست شوند.
آنچه به‌عنوان نماد ریال و تومان طراحی شده پیشنهادی است برای به‌کارگیری این دو علامت در جایی که کاربرد آن را ایجاب کرده و به انتقال مفهوم کمک می‌کند.
دعوت برای هم‌راهی
در آخر رضا بختیاری فرد و مهدی ارشادی می‌گویند: این پروژه بهانه‌ای بود برای شروع کاری که دیر یا زود باید انجام شود، هرچند حالا هم دیر به‌نظر می‌رسد. مطمئناً هر جریانی نیاز به مشارکت و هم‌فکری دارد تا به نتیجه‌ی مطلوب برسد.
از طراحانی که چنین دغدغه‌ای دارند دعوت می‌کنیم تا ایده‌ها و طرح‌های خود را برای نماد ریال و تومان با هشتگ #تایپوپول منتشر کنند تا همدیگر را پیدا کنیم، از هم یاد بگیریم و این مسیر را به سرانجام برسانیم.
