احتمالاً برای شما هم پیش آمده باشد: برای یکی از دوستان صمیمی یا نزدیکان‌تان لوگو، هویت بصری یا یک اثر گرافیکی خلق کرده‌اید؛ کاری که ساعت‌ها وقت، انرژی و تمرکز از شما گرفته است. اثر تحویل داده شده، استفاده شده و حتی به‌نوعی بخشی از هویت کاری آن فرد شده است. اما به‌خاطر نوع رابطه و احترامی که برای او قائل بودید، درباره‌ی هزینه صحبت نکرده‌اید و منتظر مانده‌اید تا او خودش موضوع را مطرح کند؛ موضوعی که هیچ‌وقت مطرح نمی‌شود. در نهایت، لطف و ملاحظه‌ای که نشان داده‌اید نادیده گرفته می‌شود و این پرسش قدیمی دوباره زنده می‌شود: چرا عده‌ای تصور می‌کنند هنر رایگان است؟
واقعیت این است که بسیاری از هنرمندان با چنین تجربه‌ای زندگی می‌کنند؛ تجربه‌ای که مرز میان «رفاقت» و «حرفه» را محو می‌کند. هنر، برخلاف تصور رایج، سرگرمی یا لطف نیست؛ بلکه یک مهارت تخصصی و نتیجه‌ی سال‌ها تمرین، آموزش، تجربه و آزمون‌وخطاست. پشت هر اثر هنری، فرایندی طولانی از فکر، طراحی، اصلاح و تصمیم‌گیری وجود دارد؛ اما چون این فرایند برای مخاطب قابل مشاهده نیست، ارزش آن ممکن است کمتر دیده شود و همین نادیده گرفتن، زمینه‌ساز رفتار غیرحرفه‌ای با طراح می‌شود.
یکی از دلایل شکل‌گیری چنین نگاهی، روابط شخصی است. گاهی هنرمند برای احترام، برای حفظ دوستی یا از سر تعارف، درباره‌ی تعرفه صحبت نمی‌کند. طرف مقابل هم سکوت را به‌عنوان «عدم تمایل به دریافت هزینه» یا «نوعی لطف دوستانه» برداشت می‌کند. در حالی‌که هنرمند مانند هر متخصص دیگری از طریق حرفه‌اش امرار معاش می‌کند و بی‌توجهی به حق‌الزحمه، مستقیماً به زندگی شغلی او آسیب می‌زند. احترام به رابطه‌ی انسانی زمانی کامل می‌شود که حرفه‌ی طرف مقابل نیز جدی گرفته شود.
بیشتر بخوانید: چگونه هنرمندان می‌توانند بر فرسودگی شغلی غلبه کنند
جسیکا هایش، طراح شناخته‌شده، در مصاحبه‌ای با CreativeBloq توضیح می‌دهد که بسیاری از افراد فکر می‌کنند چون طراحان «از کارشان لذت می‌برند»، پس کار واقعی انجام نمی‌دهند و بنابراین نباید دستمزد بگیرند. هایش می‌گوید: «قطعاً من کار رایگان کرده‌ام، اما این کار تنها زمانی بوده که با چشمی باز تصمیم گرفته‌ام و محدودیت مالی واقعی طرف مقابل را در نظر گرفته‌ام.» او تأکید می‌کند که لذت داشتن از کار، به معنای سرگرمی نیست و خلاقان باید بتوانند ارزش و زمان خود را توضیح دهند و از آن دفاع کنند. همچنین او اشاره می‌کند که توضیح شفاف درباره‌ی ساعات کاری، پیچیدگی پروژه و زمان‌هایی که خرج کرده، ابزار اصلی دفاع از ارزش کار خلاقانه است.
ریشه‌های این تصور نادرست فقط به روابط محدود نمی‌شود. نامرئی بودن فرایند تولید اثر هنری، دسترسی آسان به ابزارهای دیجیتال و نبود تعرفه‌ی شفاف در ذهن عموم، همه در تقویت این نگاه نقش دارند. وقتی نتیجه‌ی کار تنها در قالب یک فایل یا تصویر دیده می‌شود، کلِ مسیر خلاقانه پشت آن به چشم نمی‌آید. از همین‌جا سوءتفاهم آغاز می‌شود: چون «چیزی فیزیکی» دیده نمی‌شود، پس «هزینه‌ای هم یا ندارد یا ناچیز است».
بیشتر بخوانید: چگونه با درخواست غیراخلاقی در محیط کار مقابله کنیم؟
اما پرداخت هزینه برای هنر، خرید یک فایل نیست؛ خرید تجربه، نگاه، خلاقیت، دانش و مسیری است که هنرمند طی کرده است. همان‌طور که مراجعه به پزشک، وکیل یا هر متخصص دیگری بدیهی‌ست و کسی درخواست انجام رایگان آن را مطرح نمی‌کند، کار هنری هم باید با همین نگاه دیده شود. هنر شغل است؛ نه لطف، نه تفنن و نه کاری جانبی.
اگر هنرمندی در شرایط خاص درباره‌ی هزینه صحبت نمی‌کند، اگر به‌خاطر احترام و رفاقت تعارف می‌کند، این نشانه‌ی بی‌نیازی یا بی‌ارزشی کارش نیست. اینجاست که نقش طرف مقابل مهم می‌شود. توجه به ارزش کار هنرمند، مطرح کردن هزینه و پرداخت حق‌الزحمه، بخشی از احترام حرفه‌ای‌ست؛ احترامی که به ادامه‌ی مسیر خلاقانه و حفظ جایگاه هنر کمک می‌کند.
پشت هر اثر هنری، زندگی، تجربه و سال‌ها تلاش وجود دارد. هنر رایگان نیست، زیرا بخشی از هویت، فکر و زمان هنرمند را در خود دارد. در جامعه‌ای که خلاقیت و فرهنگ نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد آن دارند، توجه به ارزش کار هنرمندان نه فقط یک وظیفه، بلکه یک ضرورت فرهنگی است.