تبلیغات سینمای ایران به سرهای بریده روی بیلبوردهای شهری تبدیل شده

برنـامه‌ی «چشم شــــب روشن» (13 شهریور 1396 – شبکه‌ی چهـارم سیمـــا)، در بخش تجسمی، بــرای گفت‌وگو دربــــاره‌ی پوسترهـــای سینمـــای ایــــران؛ میزبان «مجید کاشانی» (طراحِ گرافیک) بود. کاشانی در ابتدای برنامه درباره‌ی مولفه‌های طراحی پوستر فیلم توضیح داد: پوستر، اعلان، آفیش یا پلاکارد که در دوره‌های مختلف تاریخی استفاده می‌شده و به جز سینما و تئاتر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و تجاری نقش مهمی برای تبلیغ دارد، در حوزه سینما پوستر تا دوره‌ای تنها دریچه فیلم در دید مخاطبان بوده است. از جمله مولفه‌های طراحی پوستر می‌توان به جلب توجه‌کنندگی، جذابیت، ایده‌های خلاقانه و ارتباط با محتوا اشاره کرد. اولین پوستر فیلمی که در دسترس داریم، مربوط به سال 1288 است که یک آگهی برای تماشای فیلم در سینما فاروس بوده است. بعد از آن پوستر فیلم «آبی و رابی» مربوط به سال 1309 را داریم. اکثر فیلم‌های آن دوران از هند وارد کشور می‌شدند و پوسترهای آن نیز اِلمان‌های این کشور را داشته‌اند و تا مدت‌ها تاثیر زیبایی‌شناسی و تصویرسازی هندی در پوسترهای ما قابل مشاهده بوده است.

چیزی به نام طراحی در پوسترهای آن دوران نداریم و حروف‌چین‌ها بیشتر در شکل‌گیری پوسترها یا همان آگهی‌ها نقش داشته‌اند. آقای محسن دوّلو در دهه‌ی 1340 کاریکاتوریست و نقاش برجسته‌ای بود که به واسطه‌ی قدرتش در طراحی، اتفاق جدیدی را در پوسترهای فیلم رقم زد. در این‌جا و قبل از پرداختن به دهه‌ی 1340، باید به نقش طراحانِ پُرکارِ ارامنه مانند هایک اُجاقیان و میشا گیراگوسیان در دهه‌ی 1330 نیز اشاره کرد.
محمدعلی باطنی و محمدعلی حِدت دو طراح دیگری هستند که بخش مهمی از پوسترهای سینمای ایران را طراحی کرده‌اند و پُرکار بوده‌اند. در اواخر دهه 1340 در سینمای ایران دو اتفاق در حال رخ دادن بود، از یک‌سو فیلم‌های بدنه (فیلم فارسی) کار خودشان را می‌کردند و از سمت دیگر سینمای نوین ایران در حال شکل‌گیری بود.

فیلم‌سازی مهرجویی و کیمیایی و دیگر کارگردان‌های مهم، طراحی پوستر برای فیلم‌ها را جدی کرد.
فیلم فارسی‌ها حادثه‌ای و پر از خشونت بودند و برهنگی در آنها وجود داشت. کسانی که برای این فیلم‌ها پوستر طراحی می‌کردند، سراغ همین مولفه‌ها می‌رفتند. به مرور آنقدر در این مولفه‌ها اغراق شد که فیلم‌ها به فریبندگی پوسترهایشان نبودند! در کنار این سینمای نوین ایران با حضور افرادی چون مهرجویی و کیمیایی و دیگر کارگردان‌ها؛ با فیلم‌های هنری شکل می‌گرفت. گرافیک این فیلم‌ها باعث شد تا هنرمندانی که خارج از ایران تحصیل کرده بودند وارد گود طراحی پوستر شوند.کاشانی مجموعه‌ای از شرایط اجتماعی و هنری را در فعالیت نسلی از هنرمندان و روشن‌فکران و ورود چهره‌هایی چون ممیز، مثقالی، شیوا و آغداشلو به بحث طراحی پوستر موثر دانست و گفت: آقای ممیز پوسترهای درجه یکی را برای فیلم «بلوچ» و «خاک» کیمیایی، «غریبه و مه» بیضایی و «آرامش در حضور دیگران»،تقوایی طراحی کردند و در کار «طبیعت بی جان» سهراب شهیدثالث علاوه بر پوستر در طراحی صحنه نیز دست داشتند.

آقای مثقالی، پوستر فیلم‌هایی چون «گاو»، «شازده احتجاب» و «پستچی»، آیدین آغداشلو پوستر فیلم‌هایی چون «خشت و آیینه» اثر گلستان، «حاجی واشنگتن» اثر حاتمی و «تیغ و ابریشم» اثر کیمیایی را طراحی کردند. عباس کیارستمی، قباد شیوا، علی‌اکبر صادقی و اسامی درخشان دیگری نیز در این سال‌ها فعال و تاثیرگذار بودند.

 

تاثیر شوروی و اروپای شرقی بر فرهنگ تصویری مدرن ایران
بخش مهمی از فرهنگ تصویری مدرن ما که طراحی گرافیک یکی از شاخه‌های آن است از حوزه شوروی و اروپای شرقی وارد ایران شد. به واسطه قرابت جغرافیایی و جنگ جهانی که باعث شد تعداد زیادی از مهاجران از لهستان به ایران بیایند. مثلا در دهه 20 خیلی از پوسترها، چند زبانه بوده‌اند و یک پوستر استثنایی داریم که با پنج زبان روسی، ارمنی، فرانسوی، انگلیسی و فارسی طراحی شده است.

دهه‌ی 40 و زمان اکران جهانی برخی فیلم‌ها توسط فارابی، دوره‌های درخشان حوزه‌ی طراحی پوستر.
در ادامه مروری بر برخی از مهم‌ترین پوسترهای فیلم‌های سینمای ایران شد و کاشانی دهه‌ی 40 را دوره‌ی درخشانی در حوزه طراحی پوستر دانست و گفت: به جز این دوره، در ایام پس از انقلاب نیز یک دوره‌ی درخشان دیگر داریم؛ در اوایل دهه ۷۰ زمانی که بنیاد سینمایی فارابی تعدادی از تولیدات سینمای ایران را اکران جهانی می‌کند و از طراحان موفقی می‌خواهد برای آن فیلم‌ها پوستر مجدد طراحی کنند و کارهای درجه یکی تولید می‌شود. به‌دلیل اینکه بازیگران سینمای ایران در خارج از مرزها چندان شناخته شده نبودند، طراحان و تولیدکنندگان فیلم‌ها از کلیشه‌ی مرسوم طراحی پوستر که شامل نمایش تصویر بازیگران و ستاره‌ها بود رها شدند و توانستند پوسترهای بعضا درخشانی را به دور از اجبارِ حضور عکس بازیگران طراحی کنند. از جمله پوستر فیلم‌های «مهاجر» و «نیاز» که توسط ممیز بازتولید می‌شود، «از کرخه تا راین» توسط کریم نصر طراحی می‌شود، و یا «سرب» که توسط آیدین آغداشلو طراحی می‌شود.

تبلیغات سینمای ایران به سرهای بریده روی بیلبوردهای شهری تبدیل شده.
به غیر از این دو دوران، پوسترهای سینمای ایران همواره وضعیت اسفناکی داشته‌اند. تبلیغات سینمای ایران اکنون به سرهای بریده در اندازه های بزرگ روی بیلبوردهای شهری تبدیل شده است و پوسترهای سینمایی کارهای بی‌نظم و بی‌قاعده‌ای است که اتفاق جذابی نیست. امروز صاحبان دولتی و یا خصوصی سینماها و سپس پخش‌کنندگان فیلم نقش مهمی در چگونگی اکران فیلم‌ها و همین‌طور کیفیت تبلیغات فیلم دارند. پوسترهای فیلم نیز باید از فیلتر نگاه و سلیقه نازل این‌ها بگذرد و تایید شود. برای خلاصی از سروکله زدن با طراحان حرفه‌ای، اغلب دفاتر سینمایی با استخدام یک اپراتور فتوشاپ، ذهنیات تصویری خود را به‌عنوان پوستر تجسم می‌بخشند و نتیجه؛ همین وضع نامطلوب است که شاهدش هستیم.
این طراحِ گرافیک با بیان اینکه کار باید به کاردان سپرده شود، در پایان گفت: مراجعه به طراحان گرافیک حرفه‌ای و اعتماد به تجربه‌ی آن‌ها چاره‌ی حل این مشکل است. امری که در آن دو برهه‌ی درخشان (که قبلا اشاره شد)، اتفاق افتاد و نهایتا به نفع فیلم‌ها و سینمای ایران تمام شد.