قلم‌های تازۀ کهنه!

حروف کهن‌سال
بازسازی و تبدیل قلم‌های قدیمی (Retuch) به فونت‌های کامپیوتری سال‌هاست که از سوی طراحان در سراسر جهان رواج دارد. قلم‌هایی که برای مثال از روی دست‌خط افراد مشهور، سنگ قبرهای قدیمی، کتاب‌ها و مطبوعات قدیمی و… استخراج و بازسازی می‌شوند. در این پروژه، «استودیو دفتر» طی تلاشی ۲ ساله، دو قلم قدیمی را که با روش حروف‌چینی سربی استفاده می‌شدند را بازسازی کرده و در اختیار طراحان گرافیک و سایر علاقمندان قرار داده است. ردپای فونت‌هایی که امروز «استودیو» و «دفتر» نامیده شده‌اند را می‌توان از پیش از دهه‌ی 1320 شمسی (حدود ۷۵ سال قبل) تا اوایل دهه‌ی ۶۰ (که بیشتر در آگهی‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفتند)، مشاهده کرد. طراح و یا طراحان هر دو قلم ناشناسند.

قلم‌هایی برای همه
این دو فونت، پیشتر بارها با روش اسکن و سرهم کردن حروف به کمک نرم‌افزارهایی چون Photoshop و Illustrator در (استودیو دفتر) برای طراحی گرافیک مورد استفاده قرار گرفته بودند. به‌خاطر نیاز و کمبودی که در زمینه‌ی فونت‌هایی با حال و هوای قدیمی و نوستالژیک مابین کاربران احساس می‌شد، (استودیو دفتر) از حدود ۲ سال پیش برآن شد که این دو را تبدیل به فونت‌های دیجیتالی کرده و در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار دهد.

قدم‌هایی برای رسیدن به قلم‌ها
برای تحقق این ایده، ابتدا منابع تاریخی زیادی شامل روزنامه، مجله، آگهی، پوستر، جلد کتاب و… جست‌وجو و جمع‌آوری شد. در مرحله‌ی بعد، این منابع قدیمی به دقت عکاسی، اسکن و دسته‌بندی شدند. سپس برای تعيين کاراکتر هریک از حروف، صورت‌های مختلفی از همان حرف؛ انتخاب، پرینت و نهایتا یکی به عنوان کاراکتر اصلی گزینش و وارد tabel فونت شد. برای مثال برای انتخابِ کاراکتر حرف «س» از بین ده‌ها «س»‌یافته شده در منابع، تعدادی انتخاب و از بین آن‌ها یکی که ساختار، بافت و خوردگی‌های مناسب‌تری داشت بعنوان حرف «س» اصلی انتخاب شد. در فونت‌های استودیو و دفتر هیچ‌یک از حروف شباهتی به هم‌خانوادۀ خود ندارند، مثلا این‌طور نیست که حروفی مانند (خ ح ج چ) تنها با جابه‌جایی نقطه‌ها درست شده باشند. اندام، بافت، خودرگی‌ها و دفورماسیون‌های هر حرف با دیگری متفاوت است و شخصیت منحصر بفرد خود را دارند.

قانون وفاداری!
در طی روند کار، امانت‌داری و پایبندی کامل به ویژگی‌های بصری حروف اصلی، بدون کم‌ترین دخل و تصرف در ریخت و ساختار آن‌ها، با وسواس بسیاری رعایت شده است. به همین دلیل، نمونه‌های تایپ شده با فونت‌های استودیو و دفتر بیشترین شباهت را با نسخه‌های اصلی قدیمی دارند. در مرحله‌ی بعد حروف وارد نرم‌افزارهای مخصوص اجرای فونت شدند و تناسبات، فواصل و سایر موارد به دقت تنظیم شدند. در این مرحله به تبعیت از منطق چیدمان حروف سربی، اتصالات حروف با کمی فاصله و حضور یک فضای سفید میان دو حرف همچنان از حال و هوای حروف‌چینی سربی تبعیت می‌کنند. اما به‌خاطر نیازهای امروزین، فاصله‌گذاری (Leading) در برخی حروف (مانند ر، و، ح، ع و…) به صورت متخلخل و با ورود این حروف در مرز یک‌دیگر صورت گرفت.

قابلیت‌های افزوده
یکی از ویژگی‌هایی که مشخصا به فونت دفتر اضافه شد، تعدادی ترکیب‌های خاص (Legature)است که در صورت تایپ چند حرف خاص (در صورت فعال بودن گزینه‌ی openType در نرم افزار) به صورت اتوماتیک ترکیبی جدید ایجاد می‌شود.

علائم و سمبل‌ها (Symbols and Glyphs)
در نسخه‌های قدیمی غالبا در کنار نوشته‌ها، از تصاویر سادۀ تزیینی برای کادرها، خطوط جدا کننده و علائم کنار کلمات استفاده می‌شد. به همین منظور، تعدادی از این تصاویر کاربردی ‌و جذاب‌ در طی جستجو؛ برای همراهی با فونت‌های استودیو و دفتر انتخاب شدند. کاربران می‌توانند با مراجعه به پنل Glyphs در فونت مربوطه، از این علائم در طراحی خود استفاده کنند.

قلم‌های هم‌نشین
یکی از دغدغه‌های بسیاری از کاربران فونت، انتخاب یک فونت انگلیسی مناسب برای همنشینی با قلم‌های فارسی در مواقع لزوم است. قلم‌های استودیو و دفتر به همراهی دو خانواده حروف انگلیسی ارائه می‌شوند. فونت‌هایی که چه به لحاظ شباهتِ اندام و چه از منظر بافت‌ها و خوردگی‌های اضافه شده بر پیکرشان، تناسب زیادی با استودیو و دفتر دارند.

قلم‌هایی برای یاری
فونت‌های استودیو و دفتر حاصل کوشش ۲ سالۀ تعدادی از طراحان گرافیک هستند. تلاش‌هایی بدون هیچ چشم‌داشت مالی. هدف اصلی استودیو دفتر اضافه کردن دو فونت نوستالژیک و مفید به جمع قلم‌های موجود است. به امید آن‌که این فونت‌های کُهنه، روحی تازه در آثار طراحان گرافیک، ناشران، مطبوعات و دیگر کاربران بدمد.

نحوۀ خرید قلم‌ها
همه عواید مالی حاصل از فروش فونت‌های استودیو و دفتر، طبق هماهنگی‌های به عمل آمده با «انجمن اهدای عضو ایرانیان» صرف درمان بیماران نیازمند و ارتقای فرهنگ اهدای عضو خواهد شد. تنها منبع خرید این دو فونت وبسایت این انجمن است به آدرس www.ehda.center/fonts در این سایت قابلیتی ایجاد شده تا در صورت تمایل، مبلغی بیش از قیمت تعیین شده را برای خرید فونت‌ها (و در واقع کمک به بیماران نیازمند) پرداخت کنید. دانلود غیر قانونی و رایگان این فونت‌ها (و اصولا هر فونت دیگری) که با تلاش و تخصص گروهی از افراد آماده‌سازی شده‌اند، عملی غیرانسانی، غیر شرعی و ناجوانمردانه است. بخصوص وقتی که با هربار خرید این فونت‌ها ممکن است گره‌ای هرچند کوچک از مشکلات بیماری نیازمند گشوده شود.

تهیه کننده و مدیر پروژه: مجید کاشانی (استودیو دفتر)
همکاران استودیو دفتر: معراج قنبری، ملیکا حسینی
با سپاس ویژه از: امیر مصباحی، رضا سالاری فر
و با تشکر از: دکتر کتایون نجفی‌زاده، مونا نجفی‌زاده (انجمن اهدای عضو ایرانیان) محمدرضا عبدالعلی، دامون خانجانزاده، پریسا تشکری و مهدی فاتحی، مازیار تهرانی