پروژه‌ی کتاب‌آرایی «مینیاتورهای سیاه»

«شاید باورپذیر نباشد که کتاب «مینیاتورهای سیاه» از لابه‌لای ورق هاى رنگ‌پریده‌ی هفته‌نامه‌ی آیندگانِ ادبی که در اوایل دهه‌ی پنجاه منتشر می‌شد، شکل گرفته است. کامبیز درم‌بخش، طراح خوش‌ذوق و جوانی بود که بین سال‌های ١٣٥٢ تا ١٣٥٤ در ستون ثابتی تحت عنوان مینیاتورهای سیاه، مفاهیم و اندیشه‌های انتقادی‌اش را با زبان مینیاتور ارايه می‌کرد.
شاید در نوجوانی‌ام -زمانی که بریده روزنامه‌های این آثار را با شوق و ذوق آرشیو کرده و بی‌‌دلیل بارها و بارها مرورشان می‌کردم ـ نمی‌دانستم که این علاقه‌ی بی‌قید و شرط، روزی در آینده‌ای نه‌چندان نزدیک، به شکل‌گیری کتابی ارزشمند منتهی شود.

BookDesign-BlackMiniatures-1

BookDesign-BlackMiniatures-2
اوایل سال ٨٨ ایده‌ی اولیه‌ی انتشار این مجموعه از کارهای استاد کامبیز درم‌بخش را در ابتدا با خود ایشان در میان گذاشتم و تاکید داشتم که این کارهای حیرت‌انگیز باید به هر نحوی منتشر و در پرونده‌‌ی هنرهای تجسمی ایران ثبت شوند. سپس با موافقت مدیر نشر تاش، پروژه آغاز شد. اما جمع‌آوری مینیاتورها معضل اصلی این پروژه بود چرا که هیچ آرت‌ورک و نسخه‌ی باکیفیتی از کارها در دسترس نبود. تعدادی زیراکس و آرشیو هفته‌نامه‌ی آیندگانِ ادبی همه‌ی آنچه بود که می‌شد از آنها بهره برد. متاسفانه تعدادی از کارها هم در بین دو صفحه از هفته‌نامه‌ چاپ شده بود که عملاً بعد از صحافیِ دوره‌ای آن، غیر قابل استفاده می‌نمود. اما همیاری و حوصله‌ی کامبیز درم‌بخش برای بازتولید و بازسازی تعدادی از آن‌ها از یک طرف و هفته‌ها اسکن و رتوش دقیقِ باقیِ تصاویر از طرف دیگر، مجموعه‌ای را شكل داد که می‌شد در قالب کتاب ارايه شود. هریک از پنجاه و اندی طرح، در سه نوبت با رزولوشن و کنتراست‌های مختلف، اسکن شدند تا به ضخامتی یکدست و هماهنگ در تمامی اجزای‌شان دست پیدا کنیم. حتی برای حفظ منافذ بین هاشورها که بيشتر در نواحی صورت، کلاه‌خود، شِنل و آستین‌ها دیده می‌شدند مجبور به تلفیق بخش‌هایی از هر سه اسکن با یکدیگر شدیم.

BookDesign-BlackMiniatures-3
لی‌آوت کتاب پس از بازنگری بیش از دویست نمونه‌ کتاب‌آرایی دوره‌های صفویه و قاجاریه (نظیر ظفرنامه‌ی تیموری) و با در نظر گرفتن حساسیت‌های بایسته‌ی این کار ـ مبنی بر این‌که لی‌آوت کتاب و اِلمان‌های تصویری آن، از یک‌طرف باید مدرن و برای مخاطب امروزی باشد و از طرفی دیگر از بستر تاریخی خود دور نباشد ـ بارها اتود شد و در آخر شکل نهایی خود را یافت. در این مرحله سعی شد تا عناصر اطلاع‌رسانیِ صفحاتِ استقبال، پیشگفتار جناب مجابی، شماره‌ صفحات و تاریخ انتشار طرح‌ها و همچنین دیوایدرها در نهایت ایجاز و خوانایی کار شوند.

BookDesign-BlackMiniatures-4a  BookDesign-BlackMiniatures-4b  BookDesign-BlackMiniatures-5  BookDesign-BlackMiniatures-6a  
BookDesign-BlackMiniatures-6b

لوگو و پیشانی کتاب توسط یکی‌ دو هنرمند خوشنویس صاحب‌نام خطاطی شد؛ اما آن چیزی نشد که بازیگوشی نهفته در مینیاتورهای کامبیز را تداعی کند. در نهایت این رل را به دوست و همکار عزیزم؛ دامون خانجان‌زاده سپردم و ایشان پس از اتودهای متعدد، لوگوی مینیاتورهای سیاه را خلق کرد.

BookDesign-BlackMiniatures-7a  BookDesign-BlackMiniatures-7b
حالا باید تمامی این وسواس‌ها، شکل عینی به خود می‌گرفت. متریال فنی این کتاب را با انوشه صادقی‌آزاد ـ با حساسیت بسیار فراوان و ترجیحاً اقلام ایرانی ـ کنار هم چیدیم تا هم‌نشینی مطلوبی با اتمسفر کلی اثر داشته و جامه‌ی مناسبی برای ارايه‌ی آن باشد. اما در مورد روکش کتاب، مقوایی با یک بافت و رنگی خاص مدنظرمان بود که در عین حال، قابلیت چاپ و ضربِ طلا را نیز داشته باشد. متاسفانه در نمونه‌های ایرانی چنین متریالی نیافتیم. بنابراین انتشار کتاب، نزدیک به سه ماه در انتظار ورود مقوای مورد نظر به تعویق افتاد. بد نیست بدانید روبان قرمزی که از لابه‌لای کتاب سرتاسر مشکی، بیرون زده را نیز به مثابه‌ی زبان سرخی گرفتیم که سر سبزِ طرح‌های کامبیز را در همان سال‌ها بر باد داد و او را ممنوع‌القلم کرد!.

BookDesign-BlackMiniatures-8a  BookDesign-BlackMiniatures-8b
انتشار کتاب «مینیاتورهای سیاه» یک اتفاق ساده در عرصه‌ی هنرهای تجسمی نیست. قطعاً ثبت این سری از کارهای درم‌بخش، ارزش خود را در آینده‌ای نزدیک باز خواهد یافت؛ چه بسا برخی از موزه‌های معتبر جهان هم‌اکنون تعداد انگشت‌شماری از مینیاتورهای سیاه را در گنجینه‌ی آثار خود معرفی، ثبت و نگهداری کرده‌اند. اما مهم‌تر از آن گنجینه‌ایست که از گنجه‌ی رنگ‌ و‌ رو رفته‌ی هفته‌نامه‌ی آیندگان ادبی بیرون کشیده شد تا سرمشقی باشد برای نسل آینده‌ی این مرز و بوم، که مفتخرانه درم‌بخش‌های دیگری را وارد گود کند.
توضيحات حسن كريم زاده را در مورد روند شكل گيرى پروژه كتاب آرايى مينياتورهاى سياه خوانديد. حسن کریم‌زاده
طراح گرافیک، کارتونیست و تصویرساز متولد ١٣٥٢ و هنرآموخته‌ی هنرستان هنرهای زیبا و دانشگاه هنر تهران است و بیشتر از ٢٠ سال سابقه‌ی فعالیت مطبوعاتی در زمینه ى مدیریت هنری، طراحی گرافیک، تصویرسازی و کارتون دارد.

او كه موفق به کسب عنوان «F.U.N» از طرف سازمان ملل متحد در سال ٢٠٠٧ شده؛ منتخب کمیته‌ی بین‌المللی المپیک سوییس به عنوان یکی از ٩ کارتونیست خلاق جهان نيز بوده است. مقام اول دو دوره از مسابقه‌ی جهانی «ورلد پرس کارتون» پرتغال ٢٠٠٨ و ٢٠١٠، کسب تندیس طلای طراحی لوگو و نشانه از موسسه‌ی ارتباطات تصویری «گرافیس» امریکا ٢٠١٢ و منتخب نخستین دوره‌ی «جایزه‌ی برترین کارتون‌ مطبوعاتی جهان» از شهرداری ژنو و کسب نشان افتخار از کوفی عنان/ سوییس ٢٠١٢ از ديگر افتخارات اوست.
كتاب مينياتورهاى سياه موفق به كسب تندیس برترین کتاب‌آرایی از چهارمین دوسالانه‌ی «سرو نقره‌ای» ایران و جایزه‌ی برتر طراحی جلد کتاب از نخستین سالانه‌ی «هنر طراحی کتاب» شده است.

BookDesign-BlackMiniatures-9