هایکو

جویدن واژگان در هایکو های مخدوش

هایکو گرافی (هایگا) یک مجموعه‌ی متفاوت از کارهای رضا زواری است. هایگا نمونه‌ی تصویری هایکو‌ های سنتی کشور ژاپن است.” اشاره‌های ضمنی”به پدیده‌ها و” حذف ”در بیان آنچه به تصویر کشیده می‌شود، ویژگی اصلی هایگاست.

زواری این سبک کارهایش را «جویدن واژگان» می‌نامد. او کلمات را با فرمی ساده، تخت، انتزاعی و هندسی برمبنای احساسات درونی‌اش، به شکلی بداهه به تصویر می‌کشد.

وی تهدید قرنطینه‌های پاندمی را به فرصتی عالی برای خوانش ادبیات در زبان فارسی و غیرفارسی تبدیل کرده و آن را فرصتی برای به تصویرکشیدن کلمات بیان‌ می‌کند:

«اولین تجربه‌ی من در جَویدن واژگان، یک مجموعه هایکو خوانی به انگلیسی بود و تصویرگری کتابی به نام اسب نادان، که در سه روز استراحت مطلق در رختخواب و اجرای بداهه‌ی تصاویر  انجام شد و تجربه‌ی دوم همزمان بود با اولین قرنطینه‌ی کرونا،که شامل حروف‌نگاری و تصویرگری ذیل عنوان باران بهاری بود؛ و سومین تجربه هم مجموعه‌ای با نام Rossengarten (معادل آلمانی گلستان سعدی) بود.»

«مجموعه‌ای که مشاهده می کنید در حین «بیدل‌خوانی» اتفاق افتاد. خوانش شعر بیدل با علایم سجاوندی درست، یا درست‌تر کوشش به جستن جای این علایم و ریتم و معنای مصراع‌ها، چالش جذابی بود. تکرار همان جویدن واژگان بود. این مجموعه هم مثل باقی مجموعه‌ها بداهه و در مدت پنج شب بی‌خوابی زاده شد. بدون آن که از پیش هدف و استراتژی خاصی برای خلق یک Visual Poetry وجود داشته باشد.»

هایکو خوانی

یافتن معادل انگلیسی، دویچ و ژاپنی به کلماتی الهام بخش ختم می‌شد. مثلا پیوند میان کلمات Rossengarten و جایگاه خاص گلستان سعدی در بین دویچ زبان‌ها از خواندن اثری از هایدگر با نام «گفتگو با یک غریبه» الهام گرفته شد. هایدگر در این کتاب که به فارسی هم با عنوان «زبان,خانه‌ی وجود» ترجمه شده به بیان تفاوت میان اجر عاطفی واژه‌ها و اشارات فیلسوفی ژاپنی به آنها پرداخته است.

هایگاها، به شکلی بداهه شکل می‌گیرند، موجز، ساده و عمیق‌اند و تمام تلاششان این است که بدون فخر‌فروشی، نمایش توانایی‌های هنری هنرمند، بدون توجه به چشم‌ها، برای ذهن‌ها طراحی شود.

این هنر با توصیف و تشریح مخالف است. همه‌ی تصویر، به شکلی عجیب تنها یک چیز را به نمایش می‌گذارد.

در نگاه اول شما نیز فکر می‌کنید می‌توانید تصاویری درست مانند آن را خلق کنید. اما با کمی دقت بر روی کلمات شکسته، به نمایش درآمدن کمال با تمام نواقصش را به شکلی حرفه‌ای خواهید دید. کلمات مقطع و خط خوردگی‌ها، ناقص و ناتمام بودن، از یک نظریه‌ی زیبایی شناسی متعلق به مصر و هنر قرن 14 ژاپن سرچشمه می‌گیرد. رضا زواری به شکلی عمدی هایکو هایی مخدوش می‌کشد و هدفش نشان دادن محدودیت‌های کمال به شکلی فلسفی است.

خطوط، کلمات فارسی و عناصر بصری این مجموعه، پیوند فرهنگی تاریخی و ذات مشترک زبان‌های فارسی، ژاپنی و هندی را نشان می‌دهد. همان پیوندی که در طی سالها در جاده ابریشم مجموعه فرهنگی جذابی را شکل می‌داد. همان که سالها به دلیل صلاحدید حکومت‌ها به فراموشی سپرده شده است.

هایکو‌ ها حتی اگر به نظر، معیارهای زیبایی مرسوم را نداشته باشند، اما راهی مستقل را در جریان روزمره طراحی‌ها به نمایش می‌گذارند.

هایکو گرافی
ایدئوگرام استفاده شده برای نقطه‌های «خشم» در زبان ژاپنی معادل همین واژه هستند.

هایکو

مجموعه هایکو های ژاپنی