این روز‌‌ها برای راه‌اندازی و موفقیت در هر کسب و کار تازه‌ای باید با فوت‌وفن آن آشنا شوید. وقتی با یک جعبه ابزار پر از لوازم ضروری سراغ یک حرفه بروید بدون شک با کمترین چالش و هدررفت به هدف می‌رسید. در جوامع امروزی موفقیت در بازارکار آنقدر اهمیت دارد که اگر بگوییم بقا در کسب و کار هم ردیف با بقا در زندگی است چندان اغراق نکرده‌ایم. پس لازم است برند و برند سازی را به عنوان یکی از ابزارهای مهم کارآفرینی در جعبه ابزارتان داشته باشید و با خیال راحت به آن تکیه کنید. در این مطلب از روزرنگ به ماهیت و چیستی برند پرداخته ایم و تلاش کردیم پاسخ سوال برند چیست؟ را به صورت کامل ارائه کنیم.
برند چیست؟
مردم تنها چیزی که از شما و مجموعه‌ی شما به خاطر می‌سپرند برند شماست. پس در ابتدای کار تصمیم خودتان را بگیرید. آیا میخواهید مدت طولانی و موثر در ذهن مشتریان بمانید یا خیر؟ موفقیت شما دقیقا به پاسخ این سوال وابسته است.
مردم تنها چیزی که از شما و مجموعه‌ی شما به خاطر می‌سپرند برند شماست.اگر پاسخ شما مثبت است در ادامه‌ی مقاله با ما همراه باشید. مطالبی را جمع آوری کرده‌ایم که بی‌شک میتواند گره‌های ذهنیتان را درباره‌ی برند باز کند. اینجا قرار است در ابتدا چیستی و تاریخچه‌ی برند را واکاوی کنیم و در ادامه به ویژگی‌های یک برند قدرتمند، انواع برند و مزایای داشتن برند برای ارائه دهنده و مشتری می‌پردازیم.
معنی برند
برای شروع پاسخ به سوال برند چیست؟ اگر بخواهیم بدون مقدمه به معنی کلمه برند بپردازیم باید بگوییم: برند چیزی است که مشخصات، امکانات، خدمات و دیگر مولفات محصول را برای مشتری ارائه میدهد. مشخص است که برند محصولی که به مشتری ارائه میشود نیست.
بیشتر بخوانید: جایگاه برند چیست؟
برند چیزی است که مشخصات، امکانات، خدمات و دیگر مولفات محصول را برای مشتری ارائه میدهد.درواقع برند دقیقا وعده و توقعی است که در بستر یک محصول به مشتری عرضه میشود. میتوان گفت این برندها هستند که خاطرات مشتریان را به حافظه بلند مدتشان منتقل میکنند و این خاطرات تا زمانی که ارائه دهنده محصول مورد نیاز مشتری را تولید کند، با ذهن و جسم مشتری در تعامل است.
این برندها هستند که محصولات سازمان‌ها را از هم متمایز میکنند و این اطمینان خاطر را به ما میدهند که مشابه برندشان هیچ جای دیگری تکرار نمیشود. در ذیل به پر درآمد‌ترین برندهای جهان اشاره میکنیم. این برندها از این جهت در ذهن ما تداعی میشوند که چه از حیث ظاهر و چه از لحاظ کیفیت مانند ندارند.
اپل ۱۱۷ میلیارد دلار (۷۰ میلیارد پوند انگلیس)، گوگل ۱۰۷ میلیارد دلار، آی بی‌ام ۷۶ میلیارد دلار، مایکروسافت ۷۱ میلیارد دلار، و کوکاکولا. ۶۵ میلیارد دلار، جنرال الکتریک، مک دونالد، سامسونگ، آمازون و تویوتا.
این برندها هستند که محصولات سازمان‌ها را از هم متمایز میکنندتاریخچه برند
تاریخچه‌ی برند به زمانی برمیگردد که پادشاهان و کاتبان جهان زیر نامه‌های خود مهر سلطنتی میزدند. مهر‌های شخصی و سلطنتی از قدیمی‌ترین مصادیق برند محسوب میشوند. اما تاریخچه‌ی برند سازی با مفهوم امروزی به جنگ جهانی دوم برمیگردد. در ادامه پاسخ به سوال برند چیست؟
باید گفت که با پیشرفت تجارت جهانی و اشباع بازارها از محصولات و خدمات مشابه، نیاز به برندها بیش از پیش مطرح شد؛ تولیدکنندگان به طرح شعارها و عناصر تبلیغاتی خود روی آوردند؛ و با حضور در رادیو و سپس تلویزیون در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی، خود را در میان رقبا معرفی کردند. پس در ابتدا هدف از برندسازی، ایجاد جایگاهی در بازار و جدا ساختن برند از سایر محصولات موجود به شکل تصویری و کلامی بود.
در اواخر دهه ۸۰ میلادی با مطرح‌شدن ارزش برند، توجه بیشتری به این مقوله شد. در بررسی تاریخچه برند در ایران نکته‌ای حائز اهمیت است. میتوان گفت تاریخچه برند در ایران به قبل از ظهور بازار برمیگردد. مثلا همه‌ی ما با کلملاتی مانند پنیر تبریز، انارساوه، گز اصفهان و… آشنایی داریم و پسوند این محصولات را نشان کیفیت آنها میدانیم.
به همان اندازه که اثرانگشت متفاوت انسان‌ها در تقدیر و سرنوشتشان موثر است برند هم میتواند در معرفی و ایجاد وجه تمایز محصول شما مفید واقع شود.اما به شیوه رسمی برای نخستین بار در ایران سال 1304 قانونی برای ثبت علائم تجاری و صنعتی و حمایت از آن تصویب شد و به منظور جلوگیری از به کار بردن علائم تجاری و صنعتی غیر، یک سلسله مقررات جزایی نیز در قانون مجازات عمومی پیش بینی شد. در حال حاضر مواد 525، 529 و 530 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مربوط به مجازات کسانی است که از علائم دیگران سوء استفاده میکنند.
اولین برند درصنعت قالیبافی ایران مربوط به قالی سلیمان است و در مواد غذایی و پخش آنها شامل برند مینو و تک ماکارون میشود. جالب است بدانید اولین شرکت هواپیمایی، ماهان ایرلاین بود و دیگر برند‌هایی که در زمینه صنعتی فعالیت می‌کردند شامل سینجر گاز، مادیران، ایران رادیاتور، گلبافت، بوتان، هاکوپیان، فراسو، آبسال، نیک کالا، امرسان، چرم مشهد، استیل البرز، پالاز موکت، داروپخش، پارس خزر و غیره بوده‌اند .
اهمیت و مزایای برند چیست؟
به همان اندازه که اثرانگشت متفاوت انسان‌ها در تقدیر و سرنوشتشان موثر است برند هم میتواند در معرفی و ایجاد وجه تمایز محصول شما مفید واقع شود. برند میتواند در معرفی خدمات ارائه دهنده نقش اثر اانگشت را ایفا کند که همین موضوع فواید زیادی به دنبال دارد. مهمترین این مزایا عبارت‌اند از:
- جذب مشتری وفادار
- افزایش اثر بخشی در بازار،
- افزایش اعتماد مشتریان به سازمان شما،
- برقراری تعامل دوطرفه،
- افزایش فروش و قیمت پیشنهادی کالا
- و در اخر امکان توسعه کسب و کارتان
برند چه مزایایی برای مشتریان به همراه دارد؟
به مرور زمان مشتریان به این باور رسیدند که هیچ چیزی با ارزش‌تر از یک خرید مطمئن نیست. مشتریان دریافتند که میتوانند با پیدا کردن یک برند مورد اعتماد در زمان و هزینه خود صرفه جویی کنند و از طریق تکیه کردن به یک برند مطمئن برای خود زمان ذخیره کنند.
وجود برندها باعث سرعت در تصمیم گیری نیز شد؛ به این صورت که مشتری با داشتن اطلاعات کافی از یک برند، بدون معطلی در صورت نیاز به آن ارائه دهنده مراجعه میکند و در نهایت با اطمینان خاطر به خانه بازمی‌گردد. در عین حال لازم نیست مشتری برای خرید مایحتاجش ریسک کند و به زحمت بیفتد. پس تا زمانی که مصرف کننده از محصول مورد نظر نفع ببرد، به ارائه دهنده وفادار می‌ماند.
برند برای فروشنده چه مزایایی به دنبال دارد؟
برند در درجه اول به ارائه دهندگان کمک میکند ازمیدان رقابت پیروز و سربلند بیرون آیند. علاوه بر آن امکان فروش آسان‌تر را فراهم میکند. در وهله بعد به فروشنده این دسترسی را میدهد که به واسطه‌ی برند با چهار حلقه ارتباطی نزدیکش یعنی مشتری، همکاران، مدیریت و سهامداران ارتباط موثر بگیرد. برند آنجایی برای فروشنده اهمیت مازاد پیدا میکند که مشتریان محصول را نمی خرند بلکه برند را میخرند.
همچنین این مطلب درخور توجه است که در ایران به منظور ممانعت از سوء استفاده از علائم تجاری و صنعتی و خدماتی دیگر، قوانینی وضع شده است. طبق این مصوبات اگر کسی عمدا یا سهوا برند و لوگوی شرکت، موسسه و یا اداره‌ای را جعل کند یا مشابه سازی کند، ضمن جبران خسارت‌های وارد شده به آن شرکت یا موسسه به یک تا ده سال حبس محکوم خواهد شد و اگر ثابت شود سوء استفاده از برند برای ضربه زدن به برند و تخریب آن بوده است حداکثر مجازات در نظر گرفته خواهد شد.
اما مهمترین شاخصه قدرت یک برند در میزان و سرعت آگاهی است که به مشتریان ارائه میدهد.یک برند قدرتمند چه ویژگی‌هایی دارد؟
یک برند خوب باید بتواند در درجه اول پر قدرت محصول خود را به طیف عظیمی از مشتریان معرفی کند و در کمترین زمان اعتمادشان را جلب کند. بی‌شک یک برند موفق خصلت‌های بی شماری هم دارد که در ادامه به آن اشاره میکنیم؛ اما مهمترین شاخصه قدرت یک برند در میزان و سرعت آگاهی است که به مشتریان ارائه میدهد.
حتما تا به حال با برندی روبه رو شده‌اید که محصول را به نام آن برند میشناسند. برای مثال برند lee برای شلوار‌های جین آنقدر معروف و پر تکرار است که عده‌ی زیادی از مردم فکرمیکنند lee نام این محصول است. باید بگوییم این همان برند قدرتمند است. مشاهده میکنیم نام برند از اسم محصول پیشی گرفته است. در زیر به چند مورد برجسته از ویژگی‌های یک برند قدرتمند و اثرگذار اشاره میکنیم.
- برند باید تا حد امکان خلاقانه و نوآورانه ایجاد شده باشد.
- موجب گمراه کردن مشتریان نشود.
- پیام محصول را واضح و روشن به مصرف کننده برساند.
- نرخ فروش را افزایش دهد.
- تصویر خوبی در ذهن مخاطب تداعی کند.
- از لحاظ قانونی قابل شناسایی باشد.
- تلفظ آن آسان و روان باشد.
- قابلیت تبلیغ به زبان‌های بین المللی را داشته باشد.
- به خاطر سپردن آن آسان باشد.
- جذاب باشد و مصرف کننده را به خود جلب کند.
- وجه تمایزش با محصول رقیب را به خوبی نشان دهد.
- موقعیت محصول را در میان محصولات رقیب مشخص سازد.
کارکرد برند از نظر کاپفرر
از نگاه کاپفرر، از بزررگان حوزه‌ی برندینگ، برند باید هشت کارکرد داشته باشد که درجدول زیر به آن اشاره میکنیم.
- کارکرد منفعت مشتری
- هویت‌بخشی بهتر دیده‌شدن برند، ایجاد حس پیشنهاد، تشخیص سریع محصولات بعدی
- عملکردی فرصت ذخیره زمان و انرژی از طریق خرید مجدد و وفاداری
- تضمین اطمینان از یافتن کیفیتی مشابه بدون توجه به محل و زمان خرید محصول یا خدمت
- بهینه‌سازی اطمینان از خرید بهترین محصول در طبقه محصولی، بهترین عمل‌کننده برای هدفی خاص
- شخصیت‌بخشی برای تصدیق خود انگاره مشتریان یا تصویری که شما به وسیله برند از خود به دیگران عرضه می‌کنید.
- تداوم رضایت به دست‌آمده از طریق آشنایی و صمیمیت با برندی که برای سال‌ها مصرف می‌کنید.
- کامیابی رضایت مربوط به جذابیت برند، لوگو یا نحوه ارتباط آن
- اخلاقی رضایت مربوط به رفتار مسئولانه برند در رابطه‌اش با جامعه
این برندها از این جهت در ذهن ما تداعی میشوند که چه از حیث ظاهر و چه از لحاظ کیفیت مانند ندارند.چگونه یک برند قدرتمند بسازیم؟
برای موفقیت در مسیر برند سازی مراحلی وجود دارند که شمارا به این راه هدایت میکنند. در ادامه به منظور دستیابی شما به این موفقیت، مختصر مراحلی که شما را به هدف نزدیک میکند بیان کردیم:
- مرحله‌ی اول: در چارچوب برندسازی، شناختن مخاطب است. در این مسیر باید بدانید چه عواملی مشتریان شما را ناامید میکند. سپس با قدرت و خلاقانه آیتم‌های جدید را جایگذین موانعتان کنید.
- مرحله‌ی دوم: مشخص نمودن موقعیت خودتان است. تمام حوزه‌ی برندسازی در خصوص موقعیت‌یابی است، نه در مورد سهم بازار. هدف برند سازی این است که در حوزه فعالیتی خود بی مانند باشید. و اولین و تنها انتخاب مشتری، شما باشید.
- مرحله سوم: ارائه‌ی راه‌حل است.
- مرحله چهارم: کیفیت محتوای شماست. این محتوای شماست که مردم را به سویتان سوق میدهد. پس از آن به بهترین نحو بهره ببرید.
- مرحله پنجم: این مرحله دیگر ارتقا و پیشرفت است. شما میتوانید با آرامش خاطر منتظر رویت پیشرفت مجموعه‌تان باشید.
- مرحله ششم: آخرین مرحله در چارچوب برندسازی ، ارائه اغراق گونه‌ی اعتبار و ارزش نسبت به برند خود است و البته به قول و ادعای خود وفا کنید.
برای بیان شفاف‌تر مرحله‌ی آخر به این مثال توجه کنید. زمانی که استیو جابز محصولی به نام «آی پد» را معرفی کرد، بسیاری نیاز به آن نمی‌دیدند. اما استیو به مردم گفت این محصول با ابهت است و شما آن را دوست خواهید داشت. استیو درست میگفت؛ این محصول واقعاً باشکوه بود. اگر «آی پد» قطعه‌ای بی‌مصرف بود قطعاً نمی‌توانست میان مردم جایگاهی پیدا کند ؛ اما استیو دروغ نمی‌گفت وزیرکانه محصولش را تبلیغ کرده بود.
برای بسیاری از مردم برند تنها یک نام است اما در واقع بسته به زمینه‌ی فعالیت ارائه دهندگان مفهوم برند نیز دستخوش تغییر میشود.انواع برند چیست؟
برای بسیاری از مردم برند تنها یک نام است اما در واقع بسته به زمینه‌ی فعالیت ارائه دهندگان مفهوم برند نیز دستخوش تغییر میشود. از این جهات میتوانیم بگوییم ما با انواع گوناگون برند روبه رو هستیم که شاید عده زیادی از آن غافلند .ما اینجا به بیست و یک نوع برند اشاره مختصر میکنیم تا شما طبقه بندی مخصوص به برند خود را بیابید.
1- برند محصول product brand
همان برندی است که عموم مردم روزانه با آن سروکار دارند و جز جدا ناپذیر زندگی شان است .ساده‌ترین برند و در عین حال رایج‌ترین برند محسوب میشود و برای مردم تداعی کننده خاطرات شیرین روزمره است. مانند برند کوکاکولا.
2- برند خدمات service brand
این نوع برند تا حدودی شبیه برند محصول است اما با این تفاوت که مانند محصولات قابل لمس نیست . ارزش آن بیشتر قابل ادراک است که همین امر توسعه و گسترش برند خدمات را کمی دشوارتر کرده است . برند خدمات در ارتباط مستقیم با سبک زندگی افراد است و بیشتر در فضای وب معنا میشود .
3- برند شخصی personal brand
شخص دارای برند، قابلیت‌ها و استعداد‌های منحصر به فردی دارد که اورا بازاریابی کرده است.
4- برند خصوصی private brand
تمرکز محصولات این برند بر سر قیمت است. وگاهی از آنها به عنوان برند مقرون به صرفه نیز یاد میشود.
5- برند عمومی public brand
نام دیگرش برندسازی دولتی است. در حقیقت تمامی برندهای مربوط به خدمات عمومی ارائه شده توسط دولت را در بر می‌گیرد.
6– برند شرکتی corporate brand
جزء معتبرترین انواع برند است که از آن به عنوان برند سازمانی هم یاد میشود . دیوید آکر می‌گوید برند شرکتی آرمانی را تعریف میکند که متولی پیشنهاد یا خدماتی است که مشتریان آن را خواهند خرید و از آن استفاده خواهند کرد .
7– برند عوامل سازنده ingredient brand
این برندها کاربرد مستقلی ندارند و برای ساخت محصولات دیگر استفاده میشوند. برند اینتل را میتوان در این دسته گنجاند.
8- برند جامع generic brand
زمانی که یک برند اولین حوزه‌ی خود میشود و با برند دیگری به شکل موازی رقابت ندارد به مرور زمان به جای نام محصول نام آن برند جامعیت می‌گیرد. از نمونه‌های بارز آن برند کلنکس برای دستمال کاغذی است.
9- برندهای پاک و بی عیب clean slate brand
اینگونه برندها تابع هیچ کدام از اصول و قوانین برندینگ و استراتژی‌های مربوط به برند سازی نیستند و از هیچ کدام پیروی نمی کنند این برند به نام‌های تجاری غیر استاندارد نیز مشهورند .
10- برند جهانی global brand
مهمترین شاخصه‌ی برندهای جهانی این است که کاملا شناخته شده‌اند و وجهه برون مرزی دارند.
11- برند مکان place brand
نوعی نام تجاری است که بیشتر برای مناطق خاص و به خصوص کاربرد دارد و بومیان منطقه آن را خلق میکنند تا از این طریق جاذبه‌های توریستی و گردشگری شهر و کشور خود را به دیگران معرفی کنند از این برند با عنوان برند شهر و برند مقصد هم یاد میشود.
12- برند سرمایه گذار investor brand
این نوع برند برای بازار سهام و بورس و کلیه‌ی شرکت‌های فعال در حوزه‌ی سرمایه گذاری و مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
14- برند ملی nation brand
این نوع برند مختص به مکان و نواحی‌های مخصوص دنیاست که بر اساس یک سری ویژ گی‌ها و به خصوص آداب و رسوم مردم آن منطقه شکل گرفته است . بیشتر برای بیان خصلت خاص یک کشور است . مانند نظم برای آلمانی‌ها .
15- برند چالشگر challenger brand
معمولا استراتژی‌هایی برای این نوع برند در نظر گرفته میشود که بتواند چالش‌های متنوع را در زمینه‌های مختلف ایجاد کند و با برندهای بزرگ که سلطه گر بازار هستند به رقابت بپردازد .
16- برندهای غیرانتفاعی NGO
برند غیرانتفاعی بیشتر شامل نهادهای عام المنفعه و خدمات اجتماعی میشود و برای مخاطبان ارزشی ورای ارزش‌های مالی در بر دارد.
17- برند اخلاقی ethical brand
برندهای اخلاقی به دو روش مورد استفاده قرار می‌گیرند . اول اینکه توضیحی از چگونگی کارکرد محصولات ، توصیف تکنیک‌ها و فناوری به کار رفته در محصول، تعهدات مربوط به حوزه‌ی امنیت کار و مسائل مربوط به محیط زیست ارائه میدهد و دوم آنکه محدوده‌ی حداقلی که در رابطه با کیفیت مشتریانی که به دنبال آن هستند تعیین میکند و با توجه به همین دورنما استراتژی‌های برندینگ خود را ترسیم میکنند.
18- برند عملگرا activist brab
از آن با نام برند هدف گرا هم یاد میشود . این دسته از برندها به صورت دقیق تمایزات خود را با سایر برندها در ذهن مشتریان مشخص میکنند .
19- برند دینی یا آیینی cult brand
این نام تجاری جامعه‌ای از حامیان متعصب و سرسخت خود را دارد و اغلب در جنگ با رقیبان هستند تا رتبه و جایگاه بهتری را کسب کنند . اما جنگ نرم؛ به داشته‌های خود اکتفا میکنند و صادقانه و درست پیش می‌روند . این برندها بیشتر ترجیح میدهند هوادار و دنبال کننده داشته باشند تا مشتری و همین امر باعث شده که مردم بیشتر به سوی آنها کشیده میشوند تا رقبا .
20- برند کارفرما employer brand
این برندها برای فرایند استخدام ارزش و اهمیت بالایی قائل هستند .
21- برند لوکس luxury brand
نوعی از نام‌های تجاری هستند که پرستیژ اجتماعی بالایی دارند. این برندها در واقع نوعی سبک زندگی را به مصرف کنندگان ارائه میدهند. مصرف کنندگان این نوع برندها برای قیمت محصولات اهمیتی قائل نیستند و به دلیل صرف اطمینان و اعتماد و ویژگی‌های انحصاری برند آن را خریداری میکنند. این همان موقعیت و جایگاهی است که مشتری، محصول برند را نمی خرد بلکه برای داشتن خود برند هزینه میکند.
برای بهره گیری بالا و استفاده کارآمد باید تلاش کنید بهترین ادراک را در ذهن مخاطب و مشتری خود ایجاد کنید.نتیجه گیری
همانطور که در مباحث بالا ملاحضه کردید برند در واقع همان برداشت ذهنی و درکی است که دیگران از شما دارند. در نتیجه برای بهره گیری بالا و استفاده کارآمد باید تلاش کنید بهترین ادراک را در ذهن مخاطب و مشتری خود ایجاد کنید. بنابراین لازم است اصول برند سازی قوی را مو به مو اجرا کنید تا در زمانی کوتاه ناظر پیشرفتتان باشید.
پس اگر مدعی برای شروع یک کسب و تجارت نوبنیاد هستید یک برند قدرتمند برای معرفی محصولات و خدماتتان استفاده کنید و اگر در حال حاضر به تجارتی مشغولید و از برند خود آن طور که انتظار می‌رفته نتیجه نگرفته اید، این امکان را در نظر بگیرید که برند انتخابی‌تان قدرت لازم برای ارائه‌ی محصولتان را ندارد. پس آن را به یک برند کارآمد و قدرتمند تغییر دهید.
و در آخر برندینگ موفق یعنی تبلیغات موثر و خلق تصویر محبوب و جذاب در بازار هدف. بنابراین با توجه به اینکه هر نوع برند مسیر منحصر به فرد خود را دارد، مسیر منحصر به فرد کسب و کارتان را بسازید و از نتایجی که به زودی عایدتان میشود، لذت ببرید.
منابع: + + + + + + + + + + + +
الف)
1) «Dictionary». American Marketing Association. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۰.
2) خلیل جعفرپیشه سال 90، اسرار نام و نشان سازی، انتشارات آموخته، ص. چاپ اول٫ اصفهان، شابک ۹۷۸-۶-۰۰۶۴-۶۵۰۲-۹
3) پورفلاح، احمد. سال 98 برند (BRAND) چیست؟. خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۰.
4) رند دقیقاً یعنی چی؟. آفتاب. ۲۵ مهر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۷ فروردین ۱۳۹۱.
5) اپل گرانترین برند جهان شد خبرگزاری انتخاب به نقل از تلگراف.
6) روزنامه دنیای اقتصاد .
7) حمید توکلی، کتاب برندسازی اینترنتی، صفحه 4 .
8) اَل ریس، لورا ریس، کتاب سقوط تبلیغات و ظهور روابط عمومی، صفحه 123 .
9) مت هیگ، کتاب سلاطین نام‌های تجاری، صفحه 1 .
10) مارتی نیومایر، کتاب لغزش برند، صفحه 27 .
11) دکتر امیر اخلاصی، کتاب اصول برندسازی، صفحه 25 .
12) منصور کیارش. برندسازی ارزان، بدون نیاز به بیلبوردهای تبلیغاتی. خبرآنلاین.
13) دکتر محمد محمودی میمند، پریسا نظامی، کتاب برند حسی، صفحه 58 .
14) پیتر ل. فیلیپس، دیزاین بریف، تفهیم نامه طراحی، مترجم: سلمان یافت آبادی، نشر نظر، ۱۳۹۴
15) بابک بختیاری، بنیانگذار آیس‌پک ۲۵ شهریور ۱۳۹۹. اثر نامولوژی و ثبت برند در توسعه کسب و کارها. صدا و سیما.
16) سروش مودب، دبیر کانون دانش آموختگان کارآفرینی دانشگاه تهران (۶ اردیبهشت ۱۴۰۰. نقش نامولوژی و برندینگ در پشتیبانی از تولید ملی. بنیاد هفته جهانی کارآفرینی.
17) کیارش عباس‌زاده، بنیانگذار اسنپ‌فود ۱۹ تیر ۱۴۰۰. معماری برند و نامولوژی در کسب و کار. رادیو گفتگو.
18) رضا مرادی ۲۲ مهر ۱۳۹۹. نقش نامولوژی و طراحی لوگو در برندینگ و توسعه ملی. برنامه ضرب سکه.
19) آشنایی با نامولوژی و انتخاب نام برند. روزنامه دنیای اقتصاد. ۱۷ مرداد ۱۴۰۰.
20) نقش نامولوژی و برندینگ.
