احتمالا برای اکثر ما طراحان جوان ایرانی ، وقتی از تایپوگرافی حرفی به میان می‌آید تصاویری از پوسترهای رضا عابدینی، مهدی سعیدی و یا دیگر طراحان گرافیک که تایپوگرافی ساختار آثارشان را تشکیل می دهد در ذهنمان نقش می‌بندد، که گویا به نوعی تایپوگرافی برای ما بیشتر در پوستر خلاصه شده باشد و رسالت تایپوگرافی را ایفای نقش در پوستر تصور کرده باشیم و بس!
اما احتمالا برای غربی‌ها این تصاویر ذهنی در مورد تایپوگرافی کمی متفاوت و پر کنتراست‌تر باشد و تصاویری از تایپ فیس‌های جریان ساز، نشانه نوشته‌هایی با ساختار حروف منحصر به فرد و یا پوسترهای بر پایه‌ی تایپ فیس‌ها و … باشد؛ اگر چه تایپوگرافی مبحثی کلی ست و تایپ دیزاین شاخه‌ای از آن می‌تواند باشد ولی با بررسی جریان شکل‌گیری تایپوگرافی غرب به شکل و شمایل و مفهوم امروزی، به این نکته می‌توان رسید که تایپوگرافی طی چند صد سال و بر پایه‌ی تایپ دیزاین و پیرامون آن بوجود آمده است.
و اگر نقطه‌ی شروع را ساخت حروف سربی توسط گتنبرگ در نظر بگیریم ( مبدا حروف سربی گوتنبرگ نیز ، خوشنویسی کتاب های مقدس آن زمان بوده است ) با گذشت زمان و طی سالیان دراز در نقاط مختلفی، این مسیر ادامه پیدا کرده تا طراحی انواع تایپ فیس ها جوابگوی نیاز های مختلف در زمان خود باشد و برای رفع نیاز های احتمالی طراحی گرافیک، به همین منوال ادامه پیدا کند؛ تا جایی که طراحانی چون هرب لوبالین امریکایی ( تاثیر گذارترین طراح سالهای 1950 تا 1970 تاریخ گرافیک امریکا) ساختار شکنی‌هایی مبنی بر سفارشی کردن شکل و شمایل و هماهنگی آن با مفهوم بر پایه‌ی تایپ دیزاین‌های خود انجام داده و به نوعی جریان سازی جدی برای تایپوگرافی با مفهوم امروزی را سبب شده‌اند.
هرب لوبالین
اگر چه در ایران خط، نوشتار و خوشنویسی تاریخی غنی و برجسته دارد و پایه و اساس نوشته نگاری‌ست اما از زمان ورود چاپ و نیاز به تهیه‌ی حروف سربی که حروف سربی عربی با خط نسخ قرآنی سرچشمه قرار گرفته، سر آغاز تایپ دیزاین می‌توان حساب شود! و با گذشت زمان طراحی حروف پدید آمده و طراحانی هم تایپ فیس هایی برای رفع نیاز طراحی گرافی انجام داده اند.
از نمونه های بارز آن می‌توان به قلم( فونت ) زر مرحوم حسین عبدالله زاده حقیقی اشاره کرد و یا قلم های دیگری که در همان سال ها طراحی شده اند و مورد استفاده قرار گرفته اند اما به نوعی این مسیر ادامه نداشته و تایپ دیزاین ( طراحی حروف ) سال ها از چشم طراحان گرافیک ایران به دور مانده و به آن پرداخته نشده است؛ چنانکه در دوره‌ای که ما زندگی می کنیم حتی به اندازه‌ی نصف نیاز هایمان هم قلم مناسب نداریم !
این طور به نظر می‌رسد که تایپوگرافی در ایران بر اساس تجربیات غرب شکل گرفته و بعدها با جریان سازی‌های رضا عابدینی وارد مسیر تازه و جدی تری شده و سفره‌ی گسترده‌تر از تایپوگرافی و نسخه‌ی ایرانی آن شکل گرفته است که تا به امروز ادامه یافته و مشخصه‌ی بارز طراحان گرافیک ایرانی شده است. اما دور از واقعیت نیست اگر بگوییم در یک برهه‌ی زمانی اکثر طراحانی که در حوضه‌ی نوشتار کار می‌کنند، بیشتر انرژی خود را معطوف به طراحی پوسترهای تایپوگرافی کرده‌اند!
پلان شکل گیری تایپوگرافی در غرب و ایران
موضوع خوانایی و قابلیت خواندن اگر چه مبحثی کوتاه و در عین حال پر اهمیت است احتمالا معیاری‌ست برای سنجیدن تعادل و درستی کارهایی که نوشته حضور دارد؛ و اینگونه تعریف می‌شود که خوانایی مربوط به خوانده شدن یک نوشتار و قابلیت خواندن مربوط به جذابیت و ظاهر بصری همان نوشتار است.
اینکه با افزایش قابلیت خواندن می‌توان به خوانایی یک نوشتار لطمه زد قابل انکار نیست اما اینکه در کار با نوشتار افزایش جذابیت و ترغیب به خواندن چگونه به ثمر نشیند و چه میزان مهارت صرف آن شده باشد می تواند تعیین کننده‌ی خوانایی و قابلیت خواندن هر دو به طور همزمان باشد.
شاید مناسبترین تعریف از تایپوگرافی اینگونه باشد: هنر و فن طراحی و پرداختن به نوشتار . و این بدین معنی‌ست که ما هر جایی که با نوشتار سر و کار داریم در حوضه‌ی تایپوگرافی قرار می‌گیریم حتی اگر کارمان فقط انتخاب یک قلم و چیدن آن در یک تراکت باشد !
دست آخر اینکه برای آشنایی و یادگیری با تایپوگرافی ایرانی احتمالا اصول و قواعد تایپوگرافی غرب کمک شایسته‌ای به ما نخواهد کرد و این مسیر احتمالا باید در چنین مواردی جستجو شود:
• آشنایی با پیشینه تايپوگرافي
(خوشنویسی ، خطوط ، خوشنویسان برجسته ، حروف چاپی و آغاز طراحی حروف ، بررسی ویژه حروف و نوشتار در گذشته )
• بررسی اساس طراحی تایپ فارسی و اساس تایپ در غرب
• آشنایی با اصول طراحی تایپ فارسی
• بررسی ویژگی‌های فرمی نوشتار فارسی
• بررسی زبان بصری در آثار تایپوگرافی
• نوشتار و تصویر
• تایپوگرافی و هویت
• منابع: مثقالي، فرشيد، تايپوگرافي، نشر نظر، 1390عبدالعي، محمد رضا – متقي، عاطفه، تاملي در طراحي حروف، انتشارات ميردشتي 1389 نشان، نشريه ي طراحي گرافيک ايران، شماره 26، سال 1390
نجابتي، مسعود، خط در گرافيک، فني حرفه اي، 1380
خانجانزاده، دامون – اوجي، مصطفي، مصاحبه، تندیس – شماره 66- 20 دی 1384
عابديني، رضا، دبيره، نشر نظر، سال 1389
• مقاله ارسالی توسط: عیسی صادقی / شهریور 93