پیش تر مفصل درباره ویژگی های بسته بندی محصول صحبت کردیم. من برایتان از قصه مادربزرگ و لقمه های نان و پنیر و سبزی اش گفتم. حال در این مقاله قرار است درباره انواع بسته بندی صحبت کنیم. همچنین قرار است مختصر به این موضوع اشاره کنیم که هر یک از انواع بسته بندی چه مزایا و معایبی برای مصرف کننده، تولید کننده و احتمالا محیط زیست دارد.
آسانسور بسته بندی چند طبقه دارد؟
اگر بخواهیم بسته بندی را مانند یک ساختمان سه طبقه در نظر بگیریم، آسانسور این ساختمان ابتدا در طبقه اول توقف میکند. نام این طبقه بسته بندی اولیه است. در این طبقه از بسته بندی محصول مورد نظر، بدون هر واسطه ای محتوا را در خود جای میدهد. برای مثال مواد اولیه شیر بدون هیچ واسطه در ماشین های ویژه تا کارخانه حمل میشود.
توقف بعدی آسانسور طبقه دوم است که به آن بسته بندی ثانویه گفته میشود. بسته بندی که هنگام استفاده از کالا در آن مظروف قرار میگیرد و پس از مصرف دور انداخته میشود. همان شیر در پاکت های بهداشتی قرار میگیرد و وارد بازار میشود. و اما طبقه سوم آسانسور مربوط به حمل و نقل میشود. برای مثال پاکت های شیر برای نگه داری و شناسایی و حمل در پک های شش تایی قرار میگیرند و روی آنها با نایلون های مخصوص پلمپ میشود.
ما با کدام طبقه بسته بندی کار داریم؟
انواع و اقسام بسته بندی که قرار است در این قسمت بررسی کنیم عمدتا به بسته بندی ثانویه یا همان طبقه دوم ساختمان مربوط میشود. قسمتی از بسته بندی که مخاطب میبیند، استفاده میکند و پس از مصرف آن را دور می اندازد یا نمی اندازد. اصولا این بخش از همه بخش های دیگر مهم تر است چون با نگاه و عواطف مشتری گره خورده است.
البته کیفیت بسته بندی در همه طبقات در نهایت به کیفیت محصول نهایی منجر میشود اما طبقه دوم چون وظایف مهم معرفی، تبلیغات، ارتباط گیری، اعلام هدف برند و… را به دوش می کشد از باقی طبقات مهم تر است. مقالات گذشته که به چیستی بسته بندی و ویژگی ها و اصول بسته بندی خوب پرداخته بود نیز به همین طبقه از بسته بندی اشاره داشت.
برای مطالعه ویژگی ها و اصول بسته بندی خوب اینجا را کلیک کنید.
بسته بندی شیشه ای
احتمالا همه افراد متولد شصت یا پنجاه وقتی نام بسته بندی شیشه ای را میشنوند به یاد خاطرات خود می افتند. همه این افراد میان صفحات آلبوم خود یک عکس مشابه دارند که در آن نوشابه شیشه ای زمزم در دست راست و کلوچه لاهیجان در دست چپشان است. شیشه یکی از قدیمی ترین ظروف بسته بندی است. تا آنجا که از قدیم تا به امروز ساخت بطری های شیشه ای یک صنعت مهم به شمار میرود.
لازم است برای شناخت دقیق هر یک از انواع بسته بندی ها بدانیم چه معایب و مزایی دارند. در ادامه درباره معایب و مزایای شیشه در بسته بندی نکاتی را بیان می کنیم.
مزایای شیشه
شیشه از نظر شیمیایی ماده ای خنثی است و همین باعث میشود با محتوای درون خود هیچ واکنش مضری نشان نمیدهد. همین عدم فعل و انفعالات فعال باعث حفظ ارزش غذایی، بو و مزه آن میشود. شیشه به دلیل رنگ شفافی که دارد محتویات درونش را به تری نشان میدهد و همین امر سبب کسب اعتماد بیشتر و دادن اطمینان خاطر به مشتری میشود.
شیشه ها استحکام نسبتا خوبی دارند. به قولی به خطر و ضربه میگویند اگر بخواهی به محتوای درونم آسیبی وارد کنی اول باید مرا از بین ببری. شیشه ها پیش مرگ محتوایی میشوند که درونشان جا خوش کرده. از همین جهات جز بسته بندی های وفادار و قابل اعتماد است. در کنار مباحث گفته شده نسبت به نفوذ آب، رطوبت، نور و اکسیژن نیز مقاوم اند.
امروزه نیز صنعت شیشه پیشرفت چشم گیری داشته است. این تغییر هم در سبک و سیاق طراحی و فرم آن و هم در رنگ های آن به چشم میخورد. تنها نکته ای که در رابطه با شیشه درخور توجه است در نظر گرفتن نیازها و قیمت های تمام شده ای است که قرار است در بازار فروش رقابت کند.
بیشتر بخوانید: ابزارهای مورد نیاز طراحی لوگو
معایب شیشه و ظروف شیشه ای
اولین مسئله ای که با شنیدن نام شیشه اذهان را به خود مشغول میکند، حساسیت و شکننده بودن شیشه است. شیشه همانطور که خود پیشمرگ محتوای درونش میشود، محتوا را نیز از بین میبرد. شیشه به شوک های حرارتی و عوامل خارجی، ضربه و… حساس است.
لذا میزان درصد شکستن شیشه یا ظروف شیشه ای در مقایسه با مواد اولیه ی بسته های دیگر خیلی بالاتر است. این موضوع آنقدر مهم است که تقریبا اکثر مزایای استفاده از شیشه را مکدر میکند.
اما شکننده بودن تنها عیب متریال شیشه ای نیست. علاوه بر آن ظروف شیشه ای وزن زیادی دارند که باعث افزایش هزینه ی حمل و نقل آن می شود. البته لازم است به این نکته نیز اشاره کنم که وزن زیاد یکی از دلایل افزایش هزینه است و شکننده بودن و حساسیت شیشه نیز یکی دیگر از دلایل هزینه بر بودن جابه جایی محصولاتی است که با این متریال بسته بندی شدند.
بسته بندی محصول با مواد فلزی (حلبی)
فلز مانند شیشه فقط یک نوع ندارد. فلزات در آلیاژ های متفاوت خواص و کاربرد متنوع دارند. بر همین اساس در تولید و ساخت بسته های فلزی بر حسب نوع کاربرد از مواد اولیه مختلفی استفاده میشود. زیرا قرار است هر یک از این پک های فلزی برای یک محصول تولید. شود. برای مثال مواد اولیه ی مورد استفاده در بسته های فلزی آلومینیوم، قلع، آهن، نیکل، روی و سرب میباشد که به صورت مواد خام معدنی اند و بعد از استخراج و انجام فرآیندهای تغلیظ و… مورد استفاده قرار میگیرند.
یا مثلا از آلومینیوم و مقدار کمی از روی و آهن برای تهیه ی ظروف آشپزخانه استفاده میشود که مقاومت زیادی در برابر زنگ زدگی و پوسیدگی دارند. برای افزایش مقاومتشان مقابل زنگ زدگی درصد منگنز را تا ۲۵.۱ درصد افزایش میدهند.
مزایای استفاده از قوطی های فلزی
اما گفتیم که برای بررسی دقیق قالب های بسته بندی باید معایب و مزایای آنها را به خوبی بررسی کنیم. چیزی که تقریبا همه افراد از درس علوم دوران مدرسه به خاطر دارند این است که فلزات مقابل ضربه های خارجی مقاوم اند. همچنین قوطی های فلزی در مقابل درجه حرارت بالا که اصطلاحا به آن استریلیزاسیون میگویند نیز مقاوم است.
و درست مانند شیشه از مقاومت فوق العاده ای نسبت به نفوذ آب، رطوبت، نور و اکسیژن برخوردار است. همچنین خاصیت مسموم کنندگی آن بسیار پائین است. همین موارد باعث شده نگاه بسیار ویژه ای به استفاده از فلزات در بسته بندی شود.
معایب استفاده از قوطی های فلزی
همانطور که میدانید فلزات از عناصر فعال تشکیل شده اند و با عناصر دیگر واکنش نشان میدهند. برای مثال فلزات در مواجهه با رطوبت و هوا دچار زنگ زدگی و خوردگی می شوند و یا به عنوان مثال هیدروژن آزاد شده در داخل قوطی منجر به باد کردگی قوطی فلزی و در نتیجه سوراخ شدن آن می شود. خوردگی حاصل در قوطی فلزی می تواند باعث تغییر رنگ و کاهش ویتامین های محتوای موجود گردد. این تغییرات معایبی هستند که در استفاده از قوطی های فلزی باید به آنها توجه کرد.
بسته بندی پلاستیکی
پلاستیک ترکیباتی هستند با زنجیره ی طولانی که به وسیله ی پلیمریزاسیون منومرها شکل گرفته اند. پلاستیک ها به دو دسته تقسیم می شوند. ترموپلاست ها و ترموست ها؛ در ادامه به این دو دسته اشاره میکنم.
ترموپلاست چیست؟
ترموپلاست ها موادی هستند که با گرما نرم و در اثر کاهش حرارت سخت میشوند. این دو ویژگی در ترموپلاست ها منجر به ایجاد خواص منحصر بفردی شد. از جمله این خواص مقاومت داشتن در برابر ضربه، کشش، سایش و خراش و… است. همین امر سبب شده از این ماده در بسته بندی های مختلف استفاده شود.
موارد مصرف این پلاستیک ها را احتمالا در ساخت جعبه های شفاف، جعبه جواهرات، لوازم آرایش، بطری های بادی،چاپ جعبه و بشکه ها برای بسته بندی محصولات غذایی، بسته بندی روغن ها، چربیها، بسته بندی گازوئیل و بسته بندی نوشابه ها و بسته بندی شامپو و… دیده اید.
ترموست چیست؟
ترموست ها پلاستیک هایی هستند که در اثر گرما ذوب میشوند. با این ویژگی که ترموست ها پس از سرد شدن مجددا تحت تاثیر گرما قرار نمی گیرند تا زمانی که در دمای بسیار بالا بسوزند. این مواد از آنجایی که مقاومت خوبی در برابر روغن ها، اکسیداسیون و چربی ها دارند و از طرفی بی بو و شفاف هستند، در کلیه ی صنایع برای بسته بندی کوتاه مدت نظیر آب آشامیدنی، مصارف بهداشتی و دارویی بکار می روند و همچنیین از انواع مختلف ترموست ها بصورت آستر و لاک جهت پوشش داخلی قوطی بسته بندی مواد غذایی استفاده می شود.
بیشتر بخوانید: نکاتی که باید قبل از سفارش لوگو بدانید!
یکی از مقاوم ترین فراوری ها در این دسته نایلون بسته بندی سه لایه است. این نایلون ها با روش کاملا متفاوت تولید می شود و قابل استفاده برای محصولات سنگین وزنی مانند کود، برنج، کیسه بزرگ حبوبات و… می باشد، نمونه های سه لایه در اصل جایگزینی برای گونی های بسته بندی است .
مزایای بسته بندی پلاستیکی
ویژگی ترموست ها و ترموپلاست را مطالعه کردید. این دو دسته با وجود تفاوت هایی که دارند زیر مجموعه پلاستیک ها هستند و خواص عمومی مشابهی دارند در اینجا درباره مزایای پلاستیک ها در بسته بندی صحبت میکنیم. پلاستیک ها دارای وزن کم و قیمت نازلند که هر دوی این موارد بسیار مهم و حیاتی است.
همچنین پلاستیک ها از هر نوعشان از قابلیت شکل پذیری بالایی در دستگاه های اتوماتیک برخوردارند. آنها در برابر تعداد زیادی از کالاهای بسته بندی شده که خاصیت اسیدی یا قلیایی دارند مقاومند. پلاستیک ها به انرژی کمتری در تولید و شکل دهی نسبت به قوطی فلزی و بطری شیشه ای نیاز دارند. با اضافه نمودن افزونی های مجاز میتوان خصوصیات پلاستیک را بهبود داد. پایداری شیمیایی بالایی دارند.
ضمنا احتمال نشت مایعات در آن ها بسیار کم است. سرعت تولید بالا دارند. قابلیت بازیافت و استفاده مجدد نیز دارند البته جز در مواردی خاص؛ قابلیت چاپ، تزئین و جلوه بسیار مطلوبی دارند که یکی از ویژگی های بسیار مهم در عرصه تبلیغات است.
بیشتر بخوانید: اصول طراحی لوگو چیست؟
معایب بسته بندی پلاستیکی
و اما در باب معایب استفاده از پلاستیک در بسته بندی می توان به موارد زیر اشاره کرد. در پلاستیک ها قابلیت برگشت به محیط زیست بسیار کند است و در مواردی به دلیل بسیار طولانی بودن چرخه ی تجزیه میتوان گفت تجزیه ناپذیرند.
به همین دلیل چرخه ی طبیعی محیط زیست را کمی مختل میکنند. اکثر پلاستیک ها به اشعه ی (UV) خورشید حساسند و مشکلاتی از قبیل شکنندگی به وجود می آورند. برای رفع این مشکل کارخانه ها از مواد افزودنی مانند پلاستی سایزر استفاده می کنند که این مواد در برابر اشعه ی ماوراء بنفش مشکلاتی در بازیافت بوجود می آورد و بیماری زا است.
همچنین به دلیل واکنش با دمای بالا عموما از پلاستیک ها نمی توان استفاده کرد، پلاستیک در کنار گرما موادی آزاد می کند که خواص مواد غذایی را از بین میبرد.
واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به پلاستیک که جالب است بدانید!
- Film: اصطلاحاً به لفاف‌های پلاستیکی حداکثر با ضخامت ۰۱/۰ اینچ فیلم گفته میشود.
- Sheet: ورقه های پلاستیکی با ضخامت بیش از ۰۱/۰ اینچ را گویند.
- Laminate: به لفاف‌های پلاستیکی که از دو یا چند لایه فیلم‌های مختلف که با استفاده از چسب به یکدیگر متصل شده‌اند اطلاق میشود.
- Composite film: هرگاه دو یا چند لایه پلاستیکی به طور همزمان تولید شوند اصطلاحاً فیلم مرکب نامیده میشوند.
- Polymer: به تعدادی از واحد ساختمانی (مونومر) متصل به یکدیگر که به صورت زنجیره مولکولی درآمده‌اند اطلاق میشود.
پاکت های کاغذی (Monarch)
یکی دیگر از مواد اولیه مورد استفاده در بسته بندی کاغذ است که امروزه طرفداران بسیاری را به خود جلب کرده.
کاغذ ها نیز طبق مصارفی که در صنعت و جامعه از آنها میشود به چند دسته تقسیم میشوند.
کاغذهای ظریف که برای نوشتن مناسب است و کاغذ های زبر که برای بسته بندی محصولات مورد استفاده قرار میگیرد.
اما جدای از این بسته بندی کاغذ ها به دو گروه معمولی و بهبود یافته تقسیم میشوند. کاغذ های بهبود یافته همانطور که از نامش پیداست با استفاده از ترکیبات شیمیایی متفاوت از قبیل واکس، پلاستیک، پلی وینیل کلراید، پلی‌اتیلن و… برای مصارف متعدد آماده میشوند.
با توجه به این مطلب کاغذ کرافت، کاغذ لمینه شده (چند لایه شده)، کاغذ کرافت سفید شده، کاغذ مقاوم به کشش، کاغذ مقاوم به رطوبت، کاغذ مقاوم به چربی و روغن، کاغذ شیشه‌ای، کاغذ زرورقی و کاغذ چاپ، انواع مختلفی از کاغذها هستند که با توجه به محتوای بسته بندی استفاده می شوند.
بیشتر بخوانید: هویت برند چیست؟
مزایای بسته بندی کاغذی
یکی از مهم ترین ویژگی هایی که کاغذ را محبوب کرده این است قابلیت بازیافت و تجزیه کوتاه مدت در محیط زیست را دارد. البته کاغذ ها قابلیت بسیار دیگری نیز دارند که به عنوان نمونه می توان به قابلیت فرم گرفتن، وزن کم، مقاومت در مقابل نور، امکان چاپ روی آن، هزینه پایین و… اشاره کرد.
معایب بسته بندی کاغذی
از معایب استفاده از کاغذها در صنعت بسته بندی می توان به استحکام پایین، حساس به حرارت و آب، کاربرد منحصر به جامدات را نام برد. همچنین کاغذ ها به دلیل اشتعال پذیر بودن ممکن است خطر آفرین باشند.
موارد استفاده از کاغذ
امروزه عوامل زیادی مانند تهدید میزان زباله برای کره زمین، بالا بودن هزینه های بسته بندی و پیشرفت صنایع در تقویت جعبه سازی و… جایگاه بسیار مهمی در بسته بندی به کاغذ اختصاص داده است.
بالا بودن خواص کیفی این نوع بسته بندی سبب شده که در بسیاری از بخش ها جایگزین سایر بسته بندی ها شود. به عنوان نمونه در گذشته از جعبه های چوبی برای حمل و نقل اقلام و تره بار استفاده می کردند اما امروزه کاغذ ها با گذراندن چند مرحله در کارخانه ها و مقاوم شدن مقابل رطوبت و گرما جایگزین جعبه های چوبی شده است.
دامنه استفاده از کاغذ و مقوا امروزه به حدی گسترش پیدا کرده که در بسته بندی انواع آبمیوه، شیر، لبنیات، مایعات، دارو، پوشاک، مواد غذایی، مواد بهداشتی، لوازم خانگی، ماشین آلات و… از آن استفاده میشود.
شاید برایتان این سوال به وجود آید که در کارخانه ها چه اتفاقی برای مقوا یا کاغذ می افتد. در واقع کارخانه ها با افزودن مواد مختلف به خمیر کاغذ و مقوا و تغییر در تکنولوژی ساخت، کاغذ ها را مقاوم سازی میکنند. البته افزایش مقاومت همه ماجرا نیست. آنها قادرند توان و شکل ظاهری و سایر خصوصیات کاغذ ها را به نفع محصولی که قصد دارند بسته بندی کنند تغییر دهند.
این تغییرات به سه منظور روی کاغذ انجام میشود. اول برای استفاده از کاغذ برای بسته بندی مواد غذایی و دومین دلیل این تغییرات ایجاد قابلیت دوخت حرارتی است. سومین هدف تغییرات افزایش مقاومت کاغذ به رطوبت و چربی است.
بسته بندی فرآورده های خام دامی چگونه انجام میشود؟
در موارد فوق درباره انواع بسته بندی موجود برای همه مصارف خوراکی و غیرخوراکی را بیان کردیم. اینجا قرار است درباره بسته بندی مواد گوشتی و دامی صحبت کنیم. مواد دامی به سه صورت بسته بندی میشوند.
- صورت اول بسته بندی بسیار معمولی با استفاده از ظروف یکبار مصرف است. فرآورده ها در ظروف معمولی یکبار مصرف قرار داده شده و با پوشش پلاستیکی بهداشتی روی آن مانع پوشانده میشود. این کار تا حدی میتواند از آلودگی‌های ثانویه جلوگیری کند اما به تبع این بسته بندی ایمنی بالایی ندارد.
- صورت دوم بسته بندی در خلاء است. در این روش محصولات دامی در ظروف یکبار مصرف معمولی قرار داده میشوند با این تفاوت که به کمک دستگاه وکیوم هوای موجود در بسته تخلیه می‌گردد و بدین وسیله اکسیژن در تماس مستقیم با فرآورده نخواهد بود.
- صورت سوم بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده در ظروف یکبار مصرف است. در این روش نیز با استفاده از گازهای خنثی نظیر N2 , CO2 ترکیب هوای مجاور فرآورده دامی در داخل بسته بندی را تغییر میدهند. به این شکل گازهای مورد نظر با نسبت مناسب در مجاورت فرآورده قرار میگیرند.
چه گفتیم چه شنیدیم؟
تنوع محصولات، سلایق، و سبک زندگی در مکان ها و موقعیت های مختلف میطلبد، برای محصولات حیاتی یا غیر حیاتی خود بسته بندی خوبی ارائه دهید. بسته بندی خوب ویژگی هایی دارد که در مقالات پیشین به آنها اشاره کردیم.
در کنار ویژگی های بیان شده، باید بدانیم کدام یک از انواع بسته بندی برای یک محصول خاص مهم تر و کاربردی تر است. در این مقاله در کنار یکدیگر به نقاط قوت و ضعف ظروف بسته بندی پرداختیم. حال شما میتوانید برای انتخاب شیوه بسته بندی محصول خود با آگاهی کامل و اطمینان خاطر تصمیمی درست بگیرید.
این مطالب را از کجا آوردیم؟ +++++
