■ ساز و برگ، کارگاه یا استودیوی طراحی
■ کار گروهی طراحان، استخدام و مشارکت، تاسیس کارگاه، و جدیت در نظام کارآموزی
■ ساز و برگ، کارگاه یا استودیوی طراحی
به صورت نظری از تعریف کلی طراحی گرافیک به عنوان ارائه‌ی راه حل بصری، میتوان استنتاج کرد که این کاریست ذهنی و نیازی به ابزار ندارد، و شخص میتواند با فکر کردن به صورت مسأله سرانجام به راه حل برسد، که چنین نیست. انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران طراحی گرافیک را به مثابه یک شغل و حرفه تلقی میکند، و در هر صورت اعضای انجمن بر حسب اساسنامه کسانی هستند شاغل در حرفه ی گرافیک. اگر طراحی گرافیک را به عنوان یک شغل ببینیم، این شغل یا حرفه نیز مانند سایر مشاغل دیگر برای انجام تکالیف حرفه ای خویش نیاز به سازوبرگ یا ابزار معین و فضای کار قابل تعریف و مشخصی دارد.
منظور از ابزار و فضای کار کمیت یا بهای آنها نیست، بلکه بیشتر توجه به کیفیتی است که طراح بدان وسیله میتواند، به وظیفه ی اصلی اش یعنی طراحی یا ارائه ی راه حل های بصری مناسب برای تسهیل در ارتباطات بپردازد. اشاره شد که در طراحی گرافیک برای رسیدن به نتیجه مطلوب دستکم باید از ۵ مرحله‌‌ای گذشت. تمام مراحل کار را یک طراح گرافیک میتواند به تنهایی انجام دهد. این روش هرچند دشوار است ولی ممکن است. راه دیگر آنست که با تقسیم کار و مدیریت حساب شده در یک گروه کوچک توسط چند همکار طراح انجام شود. روش اخیر یعنی ارائه ی مجموعه ی خدمات طراحی گرافیک در یک گروه هرچند کوچک، در زمان کنونی و در سطح جهان به دلایل مختلف بیشتر رایج است.
در گذشته های نه چندان دور ابزار کار ما شامل میز کار، انواع مداد و قلم‌‌های رنگی برای طراحی اولیه، ترسیم و رنگ گذاری، وسایل ترسیمی کوچک و بزرگ، تیغ، کاغذ، قیچی و گاه میزِ نور و نظیر آن میشد، که به آنها امروز وسایل کار دستی یا سنتی میگویند. برای جابجایی این ابزار بیش از یک چمدان نیاز بود. و البته بالاخره محیط کار مناسبی که بشود در آن مکان با تمرکز و آرامش در آن به کار کرد. بیشتر آن وسایل با همان کاربردها، امروز جای خود را به یک رایانه ی کوچک قابل حمل و نقلِ مجهز به دهها نرم افزار و یک دوربین یا بهتر است بگوییم وسیله ی عکسبرداری کوچک دیجیتال داده اند، که همه در یک کیف دستی قابل حمل هستند. طبعاً امروز محیط یا فضای کار نیز میتواند با مساحتی کمتر از گذشته محل مناسب کار باشد. در هر صورت فضای مستقل و به مختص به کار مثل سایر مشاغل برای حرفه ی ما نیز ضروری است. به خصوص اگر به تمام مراحل کارمان از ملاقات با سفارشدهنده تا گردآوری آرشیو و اقلام تولید شده توجه داشته باشیم، آشپزخانه ی خانه مسکونیمان و یا داشتن یک میز در گوشه ی شرکت تجاری یکی از بستگانمان، بهترین محل برای کار طراحی گرافیک نمیتواند باشد، هرچند ممکن است گاهی به صورت تصادفی طراحیهای مناسب و خوبی نیز در همین مکانهای توسط طراح ارائه شود. ولی به طور کلی ارائه ی هر کار یا خدمات حرفه ای نیاز به فضای کار اختصاصی خود را دارد. ازین رو کارگاهها یا استودیوهای طراحی گرافیک همچنان مثل گذشته ضروری و پا بر جا هستند.
نحوه و نوع انتخاب وسایل کار با توجه به بازدهی مناسب آنها، و نیز انتخاب مکان مناسب برای کارگاه یا استودیوی طراحی، شیوه گزینش همکاران و روش تقسیم کار و مدیریت آن و پیشبینی هزینه های آنها با توجه به درآمد احتمالی حاصل از کار و بازاریابی تبلیغات مناسب برای دریافت سفارش، مدیریت مالی و گردش کار … همگی موضوع، چگونگی راه اندازی یک کارگاه موفق طراحی گرافیک در ایران میشوند، و جای آن دارد که همکاران و اعضای با تجربه تر انجمن در این زمینه تحقیق کرده و با انتشار آن به صورت راهنمایی هایی از طریق رسانه های انجمن در اختیار همکاران تازه وارد به حرفه بگذارند.
در مراکز آموزشی، هنوز تصور غالب بر آنست که هنرجوی گرافیک در مراحل اولیه یادگیری بهتر است از همان ابزار سنتی یا دستی استفاده کنند. این تصور غالب تا حدودی درست و قابل دفاع است، ولی همین گمان باعث شده که تجهیزات نوین دیجیتال در اکثر این مراکز، نظیر آنچه در استودیوها یا کارگاه های حرفه ای طراحی موجود است، به روز نشده باشد. دیگر آنکه در مراکز آموزشی، به موضوع راه اندازی، کیفیت و چگونگی مدیریت یک کارگاه یا استودیوی طراحی گرافیک به صورت جدی پرداخته نمیشود، هرچند برای رفع این کمبود راهکار کارآموزی در حین و پیش از پایان تحصیلات اندیشیده شده است ولی اجرای آن از جدیت کافی برخوردار نیست. در نتیجه این عوامل فارغ التحصیلان یا دانش آموختگان فن برای ورود به شغل مورد علاقه شان عموماً از آمادگی حرفه ای لازم برخوردار نیستند. جبران این کمبودها در درجه ی نخست بر عهده ی انجمن صنفی طراحان گرافیک است، که به طبع به عنوان نماینده و نهاد حامی این حرفه بر حسب شرایط روز و با هدف ارتقای سطح کیفی طراحی گرافیک در ایران، راهنما، مشوق و ناظر بر مهارتها، و حداقل ابزار و تجهیزاتِ به روزشده ی اعضای خود نیز باشد. موضوع شیوه ی جبران کمبودهای فارغ التحصیلان تخصصهای مختلف در سایر مشاغل و حرفه های دیگر هم قابل مشاهده است. انجمن ها، کانونها و نظامهای صنفی مربوطه با برنامه های آموزشی، راهنمایی و نظارتی خود افراد تحصیل کرده و علاقه مند به ورود به آن حرفه را برای ورود به حرفه راهنمایی و هدایت میکنند. یکی از هدف های انجمن ما نیز از برگزاری نمایشگاهها، مسابقات، یا دعوت از همکاران غیر ایرانی با سابقه برای نمایش و ارائه ی آثارشان و گردآوری آرشیو معتبر طراحی گرافیک ایران و عرضه ی آن به صورت آثار «موزهای» و نیز برگزاری برنامه های آموزشی، انتشار و به روز کردن «فهرست قیمت کارها»، «منشور حرفه ای» و سایر انتشارات در سایت و نشریه خود، پر کردن همین جای خالی نهادهای آموزشی برای ترویج و بالابردن سطح کیفی طراحی گرافیک حرفه ای در ایران است.
ورود و نفوذ فنآوری جدید با سرعتی روز افزون همراه با ابزار کار گوناگون دیجیتال به کار طراحی گرافیک و رسانه های ارتباط تصویری، همزمان با بالا رفتن بسیار سریع رقابت جهانی و ملی، در عرصه های فرهنگی، تجاری و اقتصادی بوده است . همراه با این شرایط، حرفه ی طراحی گرافیک نیز، بسیار پیچیده تر و گسترده تر از چند دهه گذشته شده و شاهد گرایشها و تخصصها و ظرفیتهای شغلی نوظهوری بوده است. به دنبال این تحولات مراکز آموزشی در این رشته نیز به هر شکل و کیفیتی در کشورمان به طرز بی سابقه ای افزایش یافته اند. تعداد فارغ التحصیلان این رشته نیز طبعاً افزایش زیادی یافته است، که اگر نه همه ولی بسیاری از آنها هنوز دارای توانمندی های شایسته حرفهای شدن نشده اند، و در هر صورت شمار بسیاری از آنها بر حسب ضروریات خاص مستقلاً وارد بازار کار حرفه ای میشوند. در این میان به خاطر دسترسی آسان و نسبتاً ارزان به رایانه و سایر ابزار دیجیتال که اجرای گرافیک را بسیار آسان کرده است، تعداد آماتورها یا کسانی که به شکل تفننی یا غیر تخصصی به این کار میپردازند نیز افزایش بسیار یافته است.
در نتیجه ی دو موضوع اخیر تعداد آثاری که در اجرا به طراحی گرافیک میمانند ولی کیفیت آنها از نظر خلاقیت و فکر برای تسهیل ارتباطات بسیار نازل و گاه بازدارنده است، زیرا طراحی گرافیک همانطور که اشاره شد علاوه بر اجرا از مراحل فکری فکری و پژوهشی متعددی نیز باید بگذرد تا به پختگی لازم برسد و بتواند در عرصه ی ارتباطات تصویری کارایی مؤثر داشته باشد . انتشار نوع آثار به اصطلاح ضعیف شبیه به «طراحی گرافیک» نیز کم و بیش در دهه های اخیر در سطح جهان بیشتر دیده میشود. این از عوارض جانبی فنآوری جدید و پیآمدهایی بوده است و کم و بیش در سایر نقاط جهان نیز مشاهده میشود. در بسیاری از کشورها برای رفع این عارضه ی منفی نهادهای صنفی، آموزشی و حتی دولتی مربوطه دست به تدبیرهای اصلاح کننده و حمایتی، راهنما، و یا مدیریتی و نظارتی مختلفی زده اند. این تدابیر و راهکارها در بعضی از کشورها به طرز قابل توجهی در بهبود و بالا نگهداشتن سطح فکر و خلاقیت و کیفیت آثار طراحی گرافیک مؤثر بوده است. البته بخشی از این موفقیت را باید در میزان آگاهی و حساسیت عمومی و پیشینه ی فرهنگی جامعه در آن کشورها نسبت به اهمیت طراحی گرافیک در ارتباطات جستجو کرد. در هر صورت بر عهده ی انجمن است تابرای پاره ای از این مسائل که جامعه ی طراحان گرافیک ایران نیز با آن مواجه است راهکارهایی بیندیشد و تا حد امکاناتش به اتفاق اعضای خود در توانش راه حل هایی ارائه کند.
■ کار گروهی طراحان، استخدام و مشارکت،
تاسیس کارگاه، و جدیت در نظام کارآموزی
اعضای انجمن صنفی طراحان گرافیک افرادی هستند که در حرفه ی طراحی گرافیک شاغل هستند، به عبارتی دیگر طراحان گرافیک حرفه ای هستند. انجمن بر حسب ضرورتهای اجتماعی، در اساس برای گردهم آوردن همین اشخاص تشکیل شده است تا به مصالح شغلی حرفه ایشان فعالیت کند. اهداف انجمن روشن است و فرض بر اینست که همه اعضا پیش از ورود به انجمن با مطالعه ی اساسنامه، منشور حرفه ای و مقدمه ای که در آغاز تعرفه رسمی انجمن همه ساله منتشر میشود با این اهداف آشنا و همسو هستند.
اعضای انجمن متشکل از دو گروه عمده از طراحان گرافیک هستند. گروه اول کسانی هستند به هر صورت کارگاه طراحی گرافیک کوچک یا بزرگی تاسیس کرده اند و به مدیریت و کار در آن جا مشغولند، گروه دوم همکاران طراحی هستند که یا به صورت استخدامی و یا به یکی از شکل های مشارکت تحت پوشش کارگاه ها یا استودیوهای طراحی کار میکنند، و یا به صورت رسمی در استخدام واحدهای طراحی سازمانهای دولتی و مؤسسات بزرگ در بخش خصوصی میباشند. گروه دیگری از طراحان نیز به عضویت درآمدهاند که بیشتر و معمولاً تازه به حرفه وارد شده اند که نه یک کارگاه یا استودیوی طراحی تشکیل داده اند و نه در استخدام یا مشارکت با کارگاه های طراحی به کار حرفه ای مشغولند، این اعضا به تنهایی و در فضای خانگی خود کار میکنند و دلیل این شیوه کارشان بیشتر همانطور که گفته شد محدودیتهای خاصی است که تازه واردها به مشاغل حرفه ای با آن درگیرند. در هر صورت انجمن حامی صنفی همه این اعضا میباشد چون همگی در حرفه ی طراحی گرافیک شاغل هستند یا به عبارتی دیگر با این کار زندگی میکنند. در حاشیه ی حرفه ی طراحی گرافیک همکاران علاقه مند و معمولاً جوانی نیز هستند که به دلیل کمی تجربه و مهارتهای حرفه ای در طراحی گرافیک، هنوز به جامعه ی صنفی خود نپیوسته اند، ولی کوشش میکنند تا به هر صورت با پیوستن به انجمن خود را به فضای حرفه ای کار وارد کنند، بسیاری از این گروه فارغ التحصیلان رشته در سطوح مختلفند.
نظام حرفه ای طراحی گرافیک در ایران هنوز آنطور که باید و تعریف روشنی از خود نیافته است، و استانداردهای شغلی در این کار هنوز در بسیار از موارد مشخص نشده است. با این وصف بهترین الگوهای حرفه ای طراحی گرافیک را به صورت میانگین در کارگاهها، آتلیه ها یا استودیوهای طراحی در ایران میتوان مشاهده کرد. این خود سابقه ای طولانی دارد و دلایلی برای این موضوع هست که جای گفتگوی آن در این مختصر نمیگنجند. شاهد این نظر آنست که، به طور متوسط مؤثرترین و فعالترین اعضای انجمن، همواره طراحان گرافیکی بوده اند مدیران یا همکارانی بوده اند که در کارگاهها یا استودیوهای گرافیک شاغل هستند. این نشان میدهد که این همکاران بیش از دیگران نگران و علاقه مند به آینده و تحکیم ضوابط حرفه ای این رشته در ایران هستند. میانگین خروجی و بازدهی کیفی این نوع واحدهای حرفه ای نیز در عرصه ی ارتباطات تصویری ایران با داسوزی و جدیت حرفهای بیشتر و بهتری بوده است.
با این مطالب میتوان به راهکارهایی برای پر کردن کمبودها در فضای حرفه ای این شغل پیشنهاد کرد. به این راهکارها در نهایت برای ارتقای کیفی سطح طراحی گرافیک در ایران، باید فکر شود. برای مثال از مطالب گفته شده میتوان نتیجه گیری کرد که همکاران علاقه مند به حرفه، کوشش جدی کنند تا فضای کارشان را حتی اگر نمیتوانند به صورت فردی دستکم به صورت گروهی، دو تا سه نفره، تبدیل به یک استودیوی حرفه ای طراحی گرافیک کنند. برای چند طراح گرافیک رسیدن به حداقل ضوابط و ملزومات، و شیوه های مدیریت اداری ـ مالی یک کارگاه یا استودیوی حرفه ای دشواری زیاد ندارد. و همکارانی که به دلایل مختلف مایل به تاسیس یا مدیریت یک استودیوی طراحی نیستند، در درجه ی اول به سمت و سوی کار به صورت استخدامی یا انواعی از مشارکت با استودیوهای طراحی حرکت کنند، پیش از آنکه در فکر استخدام در مراکز و سازمانهای بزرگ دولتی یا خصوصی باشند، زیرا در این نوع سازمانها معمولاً شور و شوق برای گرافیک خوب و عالی در میان انگیزه‌‌های دیگر سازمان مربوطه گم میشود.
و یا آنکه با موضوع کمبود مهارت های حرفه ای و تجربی فارغ التحصیلان رشته گرافیک را از سه زاویه مواجه شد. اول مراکز آموزشی در سطح عالی یا متوسطه، که بسیاری از آنها لزوم کسب تجربه و مهارتهای حرفه ای در این رشته را پذیرفته اند، ولی با جدیت آنرا پیگیری نمیکنند. خوب است این مراکز راهکارهای خود را در زمینه کسب تجربه و مهارتهای شغلی پیش از صدور گواهینامه های فارغ التحصیلی به هنرجویان احیا و با جدیت دنبال کنند. حضور انجمن این گذر از این مسیر را برای مراکز آموزشی تسهیل میکند. دوم فارغ التحصیلان بیش از آنکه به فکر خروج از یک مرکز آموزشی و ورود به مراکز دیگری آموزش باشند، برای ورود به شغل طراحی گرافیک، خود داوطلبانه پیگیر و علاقه مند ورود به فضای حرفه ای کارشان از طریق کارآموزی در دفاتر، کارگاه ها یا استودیوهای طراحی باشند. و سوم مدیران کارگاه ها یا استودیوها که عموماً خود از اعضای فعال انجمن هستند، با توجه به که دانش آموختگان امروز افرادی جدیدی هستند که در آینده به حرفه طراحی وارد خواهند شد، پذیرای متقاضیان یا داوطلبان کارآموزی در دفاتر خود باشند و این از نوع نگرش استقبال کنند، زیرا این کار در حفظ و ارتقای کیفیت طراحی گرافیک آینده ما مؤثر است.
مسعود سپهر ـ مهر ۱۳۹۵
