در سال‌های اخیر، تصاویر تولیدشده با هوش مصنوعی به‌سرعت در حال جایگزینی عکاسی مستند در روایت فقر، بحران‌های انسانی و شرایط دشوار جوامع محروم هستند. تصاویری که پیش‌تر نیازمند سفر، صبر و مهارت عکاسان حرفه‌ای بود، اکنون در کمتر از چند ثانیه به‌وسیله ابزارهایی چون Midjourney یا Stable Diffusion ساخته می‌شوند.
پژوهشگری به نام آرسِنی آلنیشِف (Arsenii Alenichev) از مؤسسه پزشکی گرمسیری آنتورپ در مقاله‌ای منتشرشده در مجله The Lancet از این روند با عنوان «پورنوگرافی فقر ۲.۰» یاد کرده و هشدار داده است که برخی سازمان‌ها برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها و دور زدن مسائل اخلاقی و رضایت سوژه‌ها، به استفاده از تصاویر مصنوعی روی آورده‌اند.
بررسی‌های انجام‌شده در پلتفرم‌هایی مانند Adobe Stock و Freepik نیز نشان می‌دهد که نتایج جست‌وجوی واژه‌هایی چون «فقر» تقریباً به‌طور کامل با تصاویر تولیدشده توسط هوش مصنوعی پر شده است. مدیرعامل Freepik، خواکین آبلا، در گفت‌وگویی با The Guardian اعلام کرده که این روند ناشی از تقاضای کاربران است و افزود:
«ما تلاش می‌کنیم آن را کنترل کنیم، اما اگر کاربران در سراسر جهان چنین تصاویری را ترجیح دهند، هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.»
حتی نهادهای بین‌المللی نیز از این جریان مستثنا نیستند. برای نمونه، سازمان ملل متحد (UN) پس از انتقاد رسانه‌ها، ویدئویی شامل بازسازی‌های تولیدشده با هوش مصنوعی از خشونت جنسی در مناطق جنگی را حذف کرد. در مقابل، سازمان Plan International همچنان از ویدئوی مشابهی با تصاویر تولیدی در کمپین خود استفاده می‌کند.
مسئله‌ی بازنمایی اخلاقی
بحث درباره‌ی بازنمایی فقر در عکاسی سال‌هاست ادامه دارد. منتقدان می‌گویند این تصاویر انسان‌های واقعی را به «ابزارهایی برای برانگیختن احساسات» تبدیل می‌کنند. اکنون، با ورود هوش مصنوعی، این نگرانی ابعاد تازه‌ای پیدا کرده است.
کیت کاردول (Kate Kardol)، مشاور ارتباطات در یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد، در گفت‌وگویی با The Guardian اظهار کرده است:
«تأسف‌برانگیز است که تلاش برای نمایش اخلاقی‌تر فقر، اکنون به قلمروی تصاویر غیرواقعی هم کشیده شده است.»
آلنیشِف در ادامه می‌گوید این تصاویر نه‌تنها واقعی نیستند، بلکه کلیشه‌های بصری فقر را بازتولید کرده و همان نگاه یک‌جانبه و احساسی به جوامع آسیب‌دیده را تکرار می‌کنند.
از سوی دیگر، انتشار گسترده‌ی تصاویر تولیدی در وب‌سایت‌های عکس استوک، نگرانی تازه‌ای را در جامعه‌ی عکاسی ایجاد کرده است. طبق پژوهش رابرت کنشکه (Robert Kneschke)، طی سه سال گذشته بیش از ۳۰۰ میلیون تصویر هوش مصنوعی در پلتفرم Adobe Stock بارگذاری شده است؛ رقمی که برای عکاسان حرفه‌ای، دستیابی به آن نزدیک به دو دهه زمان برده بود.
هرچند Adobe این آمار را دقیق نمی‌داند، اما واقعیت این است که ساخت تصاویری شبه‌واقعی با هوش مصنوعی از همیشه آسان‌تر شده است — تصاویری که مرز میان مستند و ساختگی را بیش از پیش محو می‌کنند.